Κατά πάσα πιθανότητα, το “Physical graffiti” είναι η κορωνίδα της δημιουργίας των LED ZEPPELIN. Ίσως όχι για κάποιους, μιας και είχε ήδη βγει το πιο επιτυχημένο άλμπουμ τους, “IV”, αλλά μάλλον ήταν αυτή η έκτη κυκλοφορία τους που θα τους καθιέρωνε οριστικά στις συνειδήσεις του κόσμου. Μετά από αυτό, είχαμε πιο πολύ «στιγμές» από τους ZEPPELIN και όχι μία τόσο ολοκληρωμένη δουλειά. Το “Presence” που ακολούθησε προσπάθησε, αλλά δεν κατόρθωσε να αγγίξει το μεγαλείο του “Physical graffiti”.
- Οι υποχρεώσεις για το πέμπτο άλμπουμ των LED ZEPPELIN, “Houses of the Holy” (1973), έφταναν στο τέλος τους. Όντας πλέον στην κορυφή, έσπασαν ακόμα ένα ρεκόρ των BEATLES, αυτό της προσέλευσης κοινού στο Shea Stadium στη Νέα Υόρκη (πάνω από 55.000 θεατές με έσοδα 304.000 δολάρια), με την δική τους εμφάνιση στην Tampa της Florida, συγκεντρώνοντας 56.800 θεατές με έσοδα 309.000 δολάρια. Από την περιοδεία, βιντεοσκοπήθηκαν και ηχογραφήθηκαν οι τρεις μεγαλειώδεις εμφανίσεις του συγκροτήματος στο Madison Square Garden της Νέας Υόρκης, τον Ιούλιο του 1973, για να χρησιμοποιηθούν για την ταινία και το live album “The song remains the same”, (1976). Για την περιοχή της Νέας Υόρκης, κατείχαν επίσης το ρεκόρ προσέλευσης, με 120.000 θεατές σε 6 συναυλίες.
- Τον Μάϊο του 1974, οι ZEPPELIN ανέβασαν το παιχνίδι τους ένα επίπεδο παραπάνω, ιδρύοντας την δική τους δισκογραφική εταιρεία, με το όνομα “Swan Song”. Η ιδέα ήταν – ποιου άλλου; – του δαιμόνιου manager τους Peter Grant και το γενικότερο concept ήταν, πέρα από περαιτέρω έλεγχο των δικών τους κυκλοφοριών, να λειτουργήσουν ως μία τύπου “boutique” εταιρεία που θα αναδείκνυε έργο καλλιτεχνών στους οποίους έβλεπαν κάτι αξιόλογο και όχι απαραίτητα κάτι «εμπορικό», καθώς και να τους απαλλάξει από τις διαδικαστικές αγγαρείες που είχαν και οι ίδιοι υποστεί στην μέχρι τότε πορεία τους. Την διανομή θα αναλάμβανε η Atlantic, που δέχτηκε την συμμετοχή της Swan Song στο δίκτυο της, μετά την λήξη της πρώτης φάσης της συνεργασίας με τους ZEPPELIN. Βέβαια, να πούμε πως δεν ήταν εντελώς τυχαίο όταν το πρώτο άλμπουμ που κυκλοφόρησε η εταιρεία, το ομώνυμο ντεμπούτο ενός…νέου συγκροτήματος με το όνομα BAD COMPANY, εκπλήρωσε την διπλή αποστολή της καλλιτεχνικής και της εμπορικής επιτυχίας, φτάνοντας στο νο.1 και στο νο. 3 των αμερικανικών και βρετανικών charts, αντίστοιχα! Το εντυπωσιακό πάρτι που διοργανώθηκε για την ίδρυση της “Swan Song”, υποθετικά θα γινόταν υπό την μεγαλοπρεπή παρουσία κύκνων οι οποίοι αποδείχτηκαν … χήνες, με τον έξαλλο Peter Grant να κλαίει τα λεφτά του!
- Το όνομα “Swan Song” προήλθε από ένα φιλόδοξο, εικοσάλεπτο κομμάτι του κιθαρίστα Jimmy Page, το οποίο δεν βρήκε τον δρόμο του σε κάποια κυκλοφορία της μπάντας. Άλλα υποψήφια ονόματα ήταν τα λιγότερο μυστηριακά “Eclipse”, “Deluxe” και “Superhype”. Το εντυπωσιακό σήμα της εταιρείας δείχνει ένα νεαρό φτερωτό άνδρα να κατακρημνίζεται από τον ουρανό, για κάποιους ο αρχαιοελληνικός Ίκαρος με μαλλιά σαν του τραγουδιστή Robert Plant, για άλλους ο Εωσφόρος, δεδομένης και της ενασχόλησης του Jimmy Page με τον αποκρυφισμό. Υπό την αιγίδα της Hipgnosis, ο σχεδιαστής Joe Petagno, γνωστός από τον War-Pig/Snaggletooth, μασκότ των Motörhead, εμπνεύστηκε την έκπτωτη φιγούρα από τον πίνακα του William Rimmer, “Evening: Fall of Day” (1870), που βρίσκεται στο Fine Arts Museum της Βοστώνης. Άλλες συνεργασίες από το portfolio του Petagno συμπεριλαμβάνουν εξώφυλλα των PINK FLOYD, των NAZARETH, των SWEET και φυσικά των Motörhead.
- Αυτό που ίσως δεν γνωρίζουν πολλοί, είναι ότι το “Houses of the Holy” ίσως να ήταν όντως το κύκνειο άσμα των LED ZEPPELIN. Λίγο καιρό μετά την αναδιοργάνωση τους, για τους σκοπούς του επερχόμενου άλμπουμ, ο μπασίστας John Paul Jones προσέγγισε τον Grant για να του πει ότι δεν άντεχε άλλο την εξοντωτική ζωή των περιοδειών, είχε επαναξιολογήσει τις προτεραιότητες του και σκεφτόταν να φύγει από το συγκρότημα για να γίνει ο μαέστρος της χορωδίας του Καθεδρικού του Winchester! Ήταν ένας ιδιοφυής μουσικός και οικογενειάρχης που δεν ήθελε να χάσει άλλο χρόνο μακριά από την σύζυγο του και τις δύο του κόρες, κάτι που παίζει και σαν την αλληγορική ιστορία του στην ταινία “The song remains the same” που αναφέραμε παραπάνω. Η κατάσταση είχε γίνει πολύ αγχωτική για τον Jones. Όλη αυτή η επικοινωνία έγινε μυστικά από όλους, πλην του Page.
- O Ron Nevison είναι Αμερικάνος ηχολήπτης και παραγωγός. Ξεκίνησε την καριέρα του στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ως μηχανικός ήχου στο “Quadrophenia” των WHO και στο ντεμπούτο των BAD COMPANY. Η πρώτη του παραγωγή έγινε στο “Nightlife” (1974) των THIN LIZZY και ακολούθησε η αγαπημένη μου δουλειά από το ρεπερτόριο του, το “Lights out” (1977) των UFO. Έκτοτε, δούλεψε σε πολλά αγαπημένα μου άλμπουμ, ωστόσο, στο μεσοδιάστημα, κλήθηκε από τους LED ZEPPELIN να εργαστεί πάνω στο έκτο τους άλμπουμ, φέρνοντας μαζί του το Mobile Studio του Ronnie Lane (μπασίστα των SMALL FACES), πρακτικά ένα τροχόσπιτο Airstream, διαμορφωμένο ως στούντιο, παρόμοιο με το περίφημο αντίστοιχο των ROLLING STONES. Τελικός προορισμός του Nevison; Το γνωστό και μη εξαιρετέο Headley Grange.
- Οι ZEPPELIN το είχαν ανακαλύψει μέσω της γραμματέως τους, η οποία, διαβάζοντας το περιοδικό “The Lady”, είδε μία αγγελία που έλεγε ότι το μέρος ήταν προς ενοικίαση. Μέρη των άλμπουμ “III”, “IV” και “Houses of the Holy” ηχογραφήθηκαν εκεί, καθώς ο Page, ως παραγωγός, ήταν ικανοποιημένος με τον χώρο. Βέβαια οι κακές γλώσσες έλεγαν ότι ο Page επέλεγε να ηχογραφήσει εκεί επειδή το κόστος ήταν χαμηλό, με τον κιθαρίστα να έχει αποκτήσει το παρατσούκλι “Led Wallet”. Κακίες! Άλλωστε πριν πάνε οι ZEPPELIN εκείνη την περίοδο εκεί, ένα άλλο αγγλικό συγκρότημα έγραφε υλικό για το δικό του έκτο άλμπουμ…κάποιοι GENESIS, για έναν διπλό δίσκο με τον περίεργο τίτλο για αρνιά που ξαπλώνουν στο Broadway! Ο Page έμεινε στο Grange αλλά οι υπόλοιποι δεν ψήθηκαν και τόσο, προτιμώντας να κλείσουν σε ένα κοντινό ξενοδοχείο.
- Κατά την απουσία του Jones από τις πρόβες, οι υπόλοιποι ZEPPELIN την έκαναν από το Headley. Το ίδιο ετοιμαζόταν να κάνει και ο Nevison με το αυτοκινούμενο studio του, διότι είχε υποσχεθεί στον Pete Townshend των WHO να πάει και να βοηθήσει στην ταινία του “Tommy”. Όταν το ανακοίνωσε στους ZEPPELIN τα άκουσε κανονικά από τους Page, Plant και Bonham (κυρίως) ενώ τα 196 εκατοστά και 136 κιλά του Peter Grant, του ζήτησαν ευγενικά να κάτσει στα αυγά του και να μην φύγει, αλλά να δουλέψει στο ντεμπούτο του πρώτου συγκροτήματος της Swan Song, των BAD COMPANY. Δεν τον χάλασε, αν μη τι άλλο, μιας και το όνομα του μπήκε σε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της δεκαετίας. Και ο Jones επέστρεψε τελικά!
- Οι πρώτες ιδέες που έφερε ο Page στο τραπέζι ήταν τρία δοκιμαστικά για αυτά που θα εξελίσσονταν στους τίτλους “In the light”, “Ten years gone” και “The Wanton song”, ενώ είχε στα χέρια του και ένα επικών διαστάσεων ορχηστρικό κομμάτι, με τίτλο εργασίας “Swan song” (καθόλου πρωτότυπο). Ο τραγουδιστής και στιχουργός του συγκροτήματος Robert Plant είχε φέρει μερικά στιχάκια, που έγραφε κατά τις οικογενειακές του διακοπές στο Μαρόκο το 1973. Στηνσυνέχεια, προστέθηκαντα “In my time of dying”, “Trampled under foot”, “Custard pie” και “Sick again”.
- Ο Nevison δούλεψε με ένα νέο εφέ phaser, που «φιλτράρει ένα σήμα δημιουργώντας μια σειρά κορυφών και κατώτατων σημείων στο φάσμα συχνοτήτων…τυπικά διαμορφώνεται από έναν εσωτερικό ταλαντωτή χαμηλής συχνότητας». Πρακτικά, αυτό που ακούτε όταν μιλάει το ρομπότ C-3PO στα “Star Wars” είναι εφαρμογή του εφέ σε φωνή. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε πολύ από τον Eddie Van Halen, σε κομμάτια όπως το “Eruption”, το “Atomic punk” και το “…and the cradle will rock”. Στο άλμπουμ των ZEPPELIN θα χρησιμοποιούνταν σε ένα από τα ωραιότερα τραγούδια στην ιστορία του rock, στο επικό instrumental του Page, που θα εξελισσόταν στο μυστικιστικό “Kashmir”.
- Κατά τον Nevison, τα πράγματα άρχισαν να παίρνουν μπρος όταν ο ίδιος αποφάσισε να βάλει σε μία σειρά τα πράγματα. Τα μέλη του συγκροτήματος τον ξυπνούσαν μέσα στην άγρια νύχτα επειδή τότε τους ερχόταν η «έμπνευση». Στην πραγματικότητα εκείνη την ώρα είχε ήδη έρθει και έφευγε κάποιος «Charlie». Ο Nevison αναρωτιόταν για καιρό ποιος ήταν ο Charlie, δεν τον είχε δει ποτέ. Στο τέλος κατάλαβε ότι αν δεν ήταν αυτός ο ίδιος μάλλον θα ήταν κάποιος (ή …. κάτι) που άλλαζε την διάθεση τους. Ο νοών νοείτω!
- Τον Μάρτιο του 1974, ο Nevison μαζί με τον Page, τον Grant και άλλους από τον οργανισμό των ZEPPELIN πήγαν στην πρεμιέρα μίας εξωφρενικής για την εποχή ταινίας που διακωμωδούσε την αγγλική μυθιστορία και την οποία είχαν χρηματοδοτήσει, μαζί με άλλους επτά χορηγούς. Αυτοί ήταν οι PINK FLOYD, ο Ian Anderson των JETHRO TULL, ο κινηματογραφικός παραγωγός (και συμπαραγωγός της ταινίας) Michael White, οι HEARTACHES (μία ομάδα κρίκετ που δημιουργήθηκε από τον στιχουργό Tim Rice) και τρεις δισκογραφικές εταιρείες (μεταξύ των οποίων η Charisma Records). Η ταινία ήταν «Οι Ιππότες της Ελεεινής Τραπέζης» (“Monty Python and the Holy Grail”) και το σατιρικό σχήμα ήταν η θρυλική ομάδα των MONTY PYTHON. Οι PYTHONS στράφηκαν σε συγκροτήματα όπως οι Pink Floyd και οι Led Zeppelin για χρηματοδότηση, καθώς τα στούντιο αρνήθηκαν να χρηματοδοτήσουν την ταινία, λόγω του αμφιλεγόμενου θέματος της (που να έβλεπαν τι θα έβγαζαν οι PYTHON πέντε χρόνια μετά), αλλά για τα συγκροτήματα θα λειτουργούσε ως «διαγραφή φόρου», κάτι που το επεδίωκαν, καθώς ο ανώτατος συντελεστής φόρου εισοδήματος στο Ηνωμένο Βασίλειο εκείνη την εποχή άγγιζε μέχρι και το 90%.
- Ο μηχανικός ήχου Benji LeFevre ήταν παρών στο Headley Grange και είπε ότι ανέβαζαν ζώα από φάρμες, στον πρώτο όροφο και άναβαν φωτοβολίδες. Επιπλέον για αρκετές εβδομάδες, ένας από τους roadies ονόματι Peppy, έριξε το νέο αυτοκίνητο του Bonham — μια BMW 3.0 CSl — σε έναν τοίχο. Ο ντράμερ νευρίασε τόσο πολύ που ήθελε να σκοτώσει τον Peppy, ο οποίος κρυβόταν σε μια ντουλάπα για 36 ώρες. Μια άλλη μέρα ο Bonham έφτασε στο Grange με μια τσάντα που περιείχε 1.500 χάπια του ηρεμιστικού Mandrax, με σκοπό να τα κρύψει από τους υπόλοιπους κολλώντας τα με ταινία στο εσωτερικό των … διάφανων τυμπάνων του. Επίσης, Ο LeFevre μίλησε και για την σχέση του Bonham με τον roadie του, Mick Hindon, τον οποίο είχε ταράξει στην φάπα. Και χωρίς κάποιο ιδιαίτερο λόγο. Από την άλλη, οι χήνες ξαναχτύπησαν, όταν σε κάποια φάση που ο Plant κλήθηκε να τραγουδήσει σε εξωτερικό χώρο του Headley Grange, του επιτέθηκε ένα οργισμένο κοπάδι από χήνες!
- Η φάση του Headley Grange τελείωσε και ο Page με τον ηχολήπτη Keith Harwood, που είχε συνεργαστεί με τους ZEPPELIN στο “Houses of the Holy”, μετέβησαν στα Olympic Studios για να ολοκληρώσουν την πρώτη ομάδα τραγουδιών του νέου άλμπουμ. Περιζήτητος μηχανικός ήχου στα 70s, o Harwood είχε συνεργαστεί με τον David Bowie στο “Diamond dogs” και με τους ROLLING STONES στο “It’s only rock ‘n’ roll”. Τρία χρόνια αργότερα, ο Harwood δούλευε πάνω στο “Love you live” των Rolling Stones στο Λονδίνο. Καθώς επέστρεφε στο σπίτι, αποκοιμήθηκε στο τιμόνι και το αυτοκίνητό του έπεσε σε ένα δέντρο, σκοτώνοντάς τον ακαριαία. Οι Rolling Stones αφιέρωσαν το “Love you live” στη μνήμη του. Δύο εβδομάδες αργότερα, στο ίδιο σημείο σκοτώθηκε επίσης σε τροχαίο ατύχημα ο θρυλικός frontman των T.Rex, Marc Bolan.
- Το υλικό που ετοίμασε ο Page με τον Harwood εκτεινόταν σε τρεις πλευρές βινυλίου. Μην θέλοντας να αφήσουν κάτι από έξω, αποφάσισαν να συμπληρώσουν τέσσερις πλευρές βινυλίου. Έτσι χρησιμοποίησαν διάφορες ανέκδοτες ηχογραφήσεις από παλιότερα sessions. Ανασύρθηκε από τα παλιά το ακουστικό instrumental “Bron-Yr-Aur” από την εποχή του “III”, τα “Night Flight”, “Boogie with Stu” και “Down by the seaside” εποχής “IV” και από τα sessions του “Houses of the Holy” το “The Rover”, καθώς και τα “Houses of the Holy” (που δεν μπήκε στο ομώνυμο άλμπουμ!), και “Black Country woman”. Οι Zeppelin φάνηκαν πρόθυμοι να ηχογραφήσουν ένα διπλό άλμπουμ καθώς θεωρούνταν ως η πλέον καθοριστική καλλιτεχνική δήλωση της εποχής. Μετά από δουλειές όπως το “White album” των Beatles, το “Exile on Main Street” των Rolling Stones, το “Blonde on blonde” του Bob Dylan και το “Quadrophenia” των WHO, ήταν φυσικό για τους ZEPPELIN να προσπαθήσουν να πράξουν το ίδιο.
- H πρώτη πλευρά αποτελείται από τα “Custard Pie”, “The Rover” και το 11λεπτο “In my time of dying”. To εναρκτήριο κομμάτι παρουσιάζει την γευστική «κρεμόπιτα» ως αλληγορία για το γυναικείο γεννητικό όργανο (καθόλου περίεργο). Μία διαφορετική εκδοχή του εξελίχθηκε στο “Hots on for nowhere” στο άλμπουμ “Presence”. Ο Plant πίστευε πως το “Custard pie” ακούγεται ημιτελές και οι ZEPPELIN δεν το έπαιξαν live, εκτός από την μικρή ανεπίσημη επανασύνδεση τους το 1990 στον γάμο του γιου του John Bonham, Jason. Bασίστηκε σε μπλουζ τραγούδια όπως το “I want some of your pie” του Blind Boy Fuller και το “Custard pie blues” του Brown McGhee.
- Στο “The Rover” νομίζω πως έχουμε το πιο χαρακτηριστικό ZEPPELIN rock hit, που είχε ξεκινήσει το 1970 στο Bron-Yr-Aur της Ουαλλίας και 3 χρόνια μετά ηχογραφήθηκε σαν μία πολύ άγαρμπη ακουστική εκτέλεση. Το κομμάτι αναζωογονήθηκε για το νέο άλμπουμ, με αποτέλεσμα να γίνει ένα από τα δυνατότερα τους τραγούδια και αγαπημένο των Page και Plant (και δικό μου). Ο Page παρομοίασε την δυναμική του “The Rover” με το “Rumble” του Link Wray.
- Το “In my time of dying”, το μεγαλύτερο σε διάρκεια τραγούδι του άλμπουμ, βασίστηκε πάνω σε ένα παλιότερο gospel κομμάτι από τον έγχρωμο μπλουζίστα Blind Willie Johnson (1928), το “ Jesus, make up my dying bed”, το οποίο διασκεύασε ο Bob Dylan στο ντεμπούτο του (1962). Οι ZEPPELIN στα credits αναφέρουν, ως είθιστο… μόνο τους εαυτούς τους. Η ενορχήστρωση εδώ έγινε από τον Bonham (!) που καθοδήγησε τους υπόλοιπους μέσα από 11 λεπτά σταμάτημα/ξεκίνημα. Στο τέλος του τραγουδιού του ξεφεύγει ένας βήχας, που το αναφέρει και ο Plant (“…cough”) με τους υπόλοιπους να γελάνε. Στη συνέχεια, ο Bonham λέει “Αυτό πρέπει να είναι [η τελική ηχογράφηση], έτσι δεν είναι;”, ότι, δηλαδή, ήταν η καλύτερη λήψη. Αυτά έμειναν στο άλμπουμ για να ξέρουν οι fans ότι οι Led Zeppelin φρόντιζαν τις ηχογραφήσεις τους. Τέλος, να πούμε στις περιοδείες του 1975 και του 1977, ο Plant το αφιέρωνε ειρωνικά στον Βρετανό Υπουργό Οικονομικών για τα ζητήματα «φορολογικής εξορίας» που αντιμετώπιζαν. Επίσης, το 1977, ο Plant δεν ήθελε αρχικά να τραγουδήσει το “In my time of dying” αφού είχε ένα σχεδόν θανατηφόρο τροχαίο το 1975 στην Ρόδο!
- Η δεύτερη πλευρά ξεκινάει με το title track του … προηγούμενου άλμπουμ, “Houses of the Holy”, που αναφερόταν στους χώρους όπου είχε εμφανιστεί ζωντανά το συγκρότημα. Στο ομώνυμο άλμπουμ προτίμησαν να το αφήσουν έξω για το “Dancing days” που ακουγόταν παρόμοιο και ελαφρώς καλύτερο. Ακολουθεί ένα από τα πιο funky τραγούδια τους, το “Trampled under foot”, όπου το αρμόνιο του John Paul Jones φέρνει έντονα στο μυαλό το “Superstition” (1972) του Stevie Wonder, ενώ οι στίχοι είναι εμπνευσμένοι από το “Terraplane blues” (1936) του Robert Johnson. Αγαπήθηκε τόσο πολύ από τους fans, που παίχτηκε σε όλες τις περιοδείες των ZEPPELIN έκτοτε, ενώ το 2012, στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου, ακούστηκε στο πλαίσιο μίας επιλεγμένης playlist. Ήταν και το μοναδικό single που κυκλοφόρησε από αυτή την κυκλοφορία, με b-side το “Black Country woman” και μέχρι σήμερα είναι, μάλλον το τραγούδι με το περισσότερο airplay και ένα από τα αγαπημένα του Plant.
- Ωστόσο, όλα τα παραπάνω (και τα επόμενα) τραγούδια του άλμπουμ, ωχριούν μπροστά στο μεγαλείο του μυστηριακού saga, του “Kashmir”, που είχε αρχικό τίτλο “Driving to Kashmir”. Αραβικές κλίμακες από τον Page, εικόνες από το ταξίδι του Plant στην Βόρεια Αφρική (ταξιδεύοντας μας νοητά μέχρι το άλλο άκρο του μεσαιωνικού μουσουλμανικού κόσμου, στο Κασμίρ, στα σύνορα Ινδίας-Πακιστάν, θέλοντας να αποτυπώσει την αίσθηση ενός road trip), τρομακτική ακρίβεια του Bonham και μία ιδιοφυής ενορχήστρωση από τον Jones. O Page εμπνεύστηκε από τα ινδικά μάντρα και έφερε Ινδούς μουσικούς με τους οποίους είχε γνωριστεί όταν αυτός και ο Plant επισκέφτηκαν την Βομβάη το 1972. Με τον Jones καθοδήγησαν ως μαέστροι session μουσικούς για τα ορχηστρικά μέρη. Παίχτηκε σε όλες τις συναυλίες μετά το 1975, στην περιοδεία των Page-Plant (1994) και διασκευάστηκε από τον rapper Puff Daddy (Sean Combs) με τον τίτλο “Come with me” για το soundtrack της ταινίας “Godzilla” (1998). Χρόνια αργότερα θα ακούγαμε Matt Damon στην ταινία «Η Συμμορία των 12» (2004) να προσπαθεί να μιλήσει με συνεργάτη της ομάδας, απαγγέλοντας….”Kashmir”! Να πούμε ότι έχει υπαινιχθεί από κάποιους δημοσιογραφικούς κύκλους ότι ο Ritchie Blackmore εμπνεύστηκε από την ανατολίτικη (και όχι μόνο) αισθητική του Jimmy Page, για να γράψει τα αριστουργήματα που έγραψε στα άλμπουμ των RAINBOW, “Rising” (1976) και “Long live rock ‘n roll” (1978). Το ακούω και διαχωρίζω την θέση μου!
- Δύσκολο να ακολουθήσεις αυτό το άσμα ασμάτων με το δεύτερο βινύλιο. Κάτι πάει να γίνει με το “In the light”, που είχε ως αρχικό τίτλο “In the morning” (και παλιότερα, “Take Me Home”). Αγαπημένο του Plant και γραμμένο κυρίως από τον Jones, το “In the light” δεν παίχτηκε ποτέ live. Μία πιο βελτιωμένη έκδοση, με τίτλο “Everybody makes it through” υπάρχει στην πολυτελή επανέκδοση του άλμπουμ. Εδώ ο Page παίζει με το δοξάρι την κιθάρα του. Το επόμενο κομμάτι, “Bron-Yr-Aur” λειτουργεί σαν μία folk, χαλαρωτική γέφυρα, με την ακουστική κιθάρα του Page να ζωγραφίζει. Γραμμένο από την εποχή του “III”, στο ομώνυμο αγρόκτημα της Ουαλίας, είναι το πιο σύντομο τους κομμάτι, με διάρκεια μόνο 2:06. Ίσως κάποιοι από εσάς να το αναγνωρίσετε στην διαδρομή των ZEPPELIN μέσα από την Νέα Υόρκη, στην ταινία “The song remains the same”. Το επόμενο “Down by the seaside” έρχεται επίσης από προηγούμενα sessions, που ξεκίνησε ως ένα ακουστικό track για το “IV”, με επιρροές από Neil Young και συγκεκριμένα από το τραγούδι “Down by the river”. Ο Plant το διασκεύασε με την Tori Amos στο tribute άλμπουμ “Encomium” (1994). Η τρίτη πλευρά κλείνει με την όμορφη μπαλάντα “Ten years gone”, από τα καλύτερα τραγούδια του άλμπουμ, όπου ο Plant μιλάει για μία παλιά του σχέση, που τον έβαλε να διαλέξει ανάμεσα σε αυτή ή την μουσική του. Στην live εκτέλεση του τραγουδιού, ο Jones έπαιζε μία τριπλή (!) κιθάρα με μαντολίνο, εξάχορδη και δωδεκάχορδη κιθάρα, ενώ έπαιζε ταυτόχρονα μπάσο με…πετάλια!
- Στην τελική ευθεία για το κλείσιμο, έχουμε το “Night flight”, επίσης από τα sessions του “IV”, γράφτηκε από τον Jones, με τον Plant να εμπνέεται από ένα πρωτοσέλιδο που έγραφε «Δοκιμή από απειλή πυρηνικής βλάβης» και μιλάει για κάποιον που την κοπανάει από την στρατολόγηση του Βιετνάμ για ένα ταξίδι στο άγνωστο. Το διασκεύασε και ο Jeff Buckley, μεγάλος fan των ZEPPELIN. Ένα από τα ελάχιστα τραγούδια τους που δεν έχει κιθαριστικό σόλο.
- To “Wanton song” παρέμενε για πάντα μία εκκρεμότητα για τον Plant, που ένιωθε ότι ήταν ημιτελές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι ένα εξαιρετικό hard rock τραγούδι. O Tom Morello των RAGE AGAINST THE MACHINE δήλωσε κάποτε πως το “Wanton song” αποτέλεσε επιρροή για το δικό τους τραγούδι “Vietnow”.Το “Boogie with Stu” έχει μία ενδιαφέρουσα ιστορία, και αφορά τους ZEPPELIN και τους ROLLING STONES, που είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν, σε επίπεδο . O Ian Stewart, που έπαιζε πλήκτρα στους ROLLING STONES (εκτός από το ότι ήταν ο road manager τους), βρέθηκε να παίζει σε ένα session με τον Jimmy Page, στο ίδιο session που ηχογραφήθηκε το “Rock and Roll” από το “IV”. Από εκεί προέκυψε το εν λόγω κομμάτι, που ουσιαστικά ήταν μία παραλλαγή του “Ooh My Head” από τον μακαρίτη Ritchie Valens, που με την σειρά του ήταν μία άλλη εκδοχή στο ομώνυμο τραγούδι του Little Richard. Οι ZEPPELIN δεν έδωσαν credit ούτε στον Valens ούτε στον συνέταιρο και manager του Bob Keane. O τελευταίος τους κατήγγειλε, λόγω του ότι ο Plant ταυτίστηκε κάπως στιχουργικά και η μισή αποζημίωση πήγε στην μητέρα του Valens. Μάλλον πρόκειται για το πιο “filler” τραγούδι του άλμπουμ.
- Το “Black Country woman” (αρχικός τίτλος “ Never ending doubting woman blues”) είχε ηχογραφηθεί δύο χρόνια πριν για το “Houses of the Holy”, στο εξοχικό του Mick Jagger, Stargroves και κάπου ακούγεται ένα αεροπλάνο να περνάει από πάνω, που ο Plant ζήτησε να το κρατήσουν για το εφέ. Μιλάει για μία μοιχαλίδα που προέρχεται από την περιοχή καταγωγής των Plant και Bonham, την “Black Country” που είναι στα Δυτικά Midlands και πήρε το όνομα της από την βαριά βιομηχανία που αναπτύχθηκε στην περιοχή. Κάτι το οποίο έριχνε λάδι στη φωτιά, αναφορικά με τις φήμες που ήθελαν τον Plant να έχει συνάψει εξωσυζυγική σχέση με την αδελφή της συζύγου του, φήμες που κρατούσαν από πριν, διότι ο ξανθός θεός είχε σχέση μαζί της πριν παντρευτεί. Και την παντρεύτηκε μετά που χώρισε την αδελφή της! Όπως λέει και το τραγούδι “That’s alright, I know your sisters, too”. Μάλλον η Maureen Plant δεν άκουγε την μουσική του άντρα της, αλλιώς θα το είχε πιάσει το υπονοούμενο!
- Το άλμπουμ κλείνει με το “Sick again”, ένα τραγούδι που περιγράφει τις εμπειρίες των Page και Plant κατά την συνάντηση τους με πολύ (όντως) νεαρές groupies του συγκροτήματος στην τελευταία τους περιοδεία, με μία δόση οίκτου για αυτές (και καλά). Μάλλον εμμέσως αναφερόταν και στην ανήλικη Lori Maddox, γνωστή groupie της εποχής και συνοδό του Page (“One day soon you’re gonna reach sixteen”).
- Όλα ήταν έτοιμα από την 29η Νοεμβρίου 1974 για την κυκλοφορία του “Physical graffiti”, όπως θα ονομαζόταν το νέο διπλό άλμπουμ. O Page πρότεινε το όνομα, θέλοντας να επισημάνει την ενέργεια που κατέβαλε το συγκρότημα για να δημιουργήσει αυτή την δουλειά, με το “physical graffiti” να απαντάται ως όρος για τεράστιους γεωγραφικούς σχηματισμούς (π.χ. οροσειρές, πεδιάδες, οροπέδια κλπ.). Είναι το αγαπημένο άλμπουμ του Robert Plant. Κυκλοφόρησε ως το μοναδικό τους διπλό άλμπουμ και το πρώτο από την δική τους εταιρεία (Swan Song) το Φεβρουάριο του 1975, πριν 47 χρόνια. Σημειώνεται πως ό,τι ξέμεινε από τις ηχογραφήσεις του άλμπουμ πήγε κατευθείαν στο “Coda” (1982).
- Νοέμβριος του 1974 και οι ZEPPELIN λογάριαζαν χωρίς τον … ξενοδόχο, που ήταν ο γραφίστας Peter Corriston. Πιστοί στην επιθυμία τους για ένα χαρακτηριστικό εξώφυλλο και θέλοντας να συνδυάσουν τα κινούμενα μέρη με φωτογραφία, όπως στο “III”, οι ZEPPELIN δεν θα συμβιβάζονταν με τίποτα λιγότερο από το εξαιρετικό. Ο Corriston βάλθηκε να ψάχνει για να βρει το ιδανικό κτίριο να φωτογραφήσει, ένα κτίριο συμμετρικό με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, που θα είχε απρόσκοπτη πρόσοψη και θα ταίριαζε στο τετράγωνο εξώφυλλο του άλμπουμ. Στη συνέχεια σκέφτηκε το υπόλοιπο εξώφυλλο με βάση τους ανθρώπους που μετακινούνται μέσα και έξω από την κατοικία, με διάφορα εσώφυλλα που θα μπορούσαν να τοποθετηθούν κάτω από το εξώφυλλο και να γεμίσουν τα παράθυρα με διάφορες πληροφορίες ή μορφές. Τα δύο πενταόροφα κτίρια που φωτογραφήθηκαν βρίσκονται στους αρ. 96 και 98 της St. Mark’s Place στο Manhattan της Νέας Υόρκης και παραμένουν εκεί. Η αρχική φωτογραφία υποβλήθηκε σε διάφορες τροποποιήσεις. Ο τέταρτος όροφος του κτιρίου έπρεπε να περικοπεί για να ταιριάζει στο τετράγωνο σχήμα του εξωφύλλου του άλμπουμ. Αποφεύγοντας το συνηθισμένο σχέδιο της πόρτας για χάρη ενός ειδικά κομμένου εξωφύλλου, η αρχική συσκευασία του άλμπουμ περιελάμβανε τέσσερα εξώφυλλα που αποτελούνταν από δύο εσωτερικά (για κάθε δίσκο ), ένα μεσαίο ένθετο κάλυμμα και ένα εξωτερικό κάλυμμα. Το μεσαίο ένθετο εξώφυλλο είναι λευκό και αναγράφει τα τραγούδια του άλμπουμ με τα σχετικά credit. Το εξωτερικό εξώφυλλο έχει κομμένα παράθυρα στο κτίριο, έτσι ώστε όταν το μεσαίο κάλυμμα τυλιχθεί γύρω από τα εσωτερικά καλύμματα και γλιστρήσει στο εξωτερικό, ο τίτλος του άλμπουμ εμφανίζεται στο μπροστινό εξώφυλλο. Οι εικόνες στα παράθυρα έδειχναν διάσημους Αμερικάνους και μια σειρά από εφήμερα του Χόλυγουντ. Οι φωτογραφίες του W. C. Fields και του Buzz Aldrin εναλλάσσονταν με αυτές των ZEPPELIN. Παρουσιάζονται επίσης φωτογραφίες του Lee Harvey Oswald, του Marcel Duchamp και του Πάπα Λέoντα ΙΓ΄. Ήταν τόσο πολύπλοκο να δημιουργηθεί και να κατασκευαστεί ο μηχανισμός των συρόμενων εξώ- και εσώφυλλων, που καθυστέρησε την κυκλοφορία ολόκληρου του άλμπουμ!
- Η ίδια μπροστινή πόρτα με τα σκαλιά στην εν λόγω διεύθυνση είναι η τοποθεσία που χρησιμοποιούν οι Rolling Stones για το μουσικό βίντεο του single τους “Waiting on a friend” από το άλμπουμ “Tattoo you” (1981). Σημειώνεται ότι ο Corriston έχει συνεργαστεί με καλλιτέχνες όπως οι Billy Idol, Jethro Tull, New York Dolls, Pat Benatar, Procol Harum, Rod Stewart, Rolling Stones και Tom Waits. Υποψήφιος πέντε φορές για βραβείο Grammy (καλύτερο εξώφυλλο άλμπουμ, ένα εκ των οποίων ήταν και το “Physical graffiti” το 1976), το έργο του Corriston βρίσκεται σε μόνιμη συλλογή στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Άλλα παραδείγματα της δουλειάς του περιλαμβάνουν τέσσερα διαδοχικά εξώφυλλα άλμπουμ των Rolling Stones, τα “Some girls” (1978), “Emotional rescue” (1980), “Tattoo you” (1981, για το οποίο κέρδισε το βραβείο Grammy) και “Undercover” (1983).
- Η αξία του “Physical graffiti” αναγνωρίστηκε άμεσα, τόσο από τον μουσικό τύπο (το περιοδικό “Rolling Stone” χαρακτήρισε το άλμπουμ ως το άθροισμα των “Tommy”, “Beggar’s banquet” και “Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band” για τους ZEPPELIN) όσο και από τους fans που το έστειλαν στην κορυφή των charts (αναμενόμενο) σε ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Καναδά. Έπιασε τα 8 εκατομμύρια αντίτυπα στις ΗΠΑ (και έγινε 16 φορές πλατινένιο, λόγω του ότι ήταν διπλό άλμπουμ), καθιστώντας το ως το 4ο πιο πετυχημένο τους άλμπουμ εκεί (μετά τα “IV”, “II” και “Houses of the Holy”). Τα τελευταία 20 χρόνια φιγουράρει στις λίστες του μουσικού τύπου με τα καλύτερα άλμπουμ όλων των εποχών.
- Λίγο μετά την κυκλοφορία του “Physical graffiti”, όλα τα προηγούμενα άλμπουμ των Zeppelin επανήλθαν ταυτόχρονα στο αμερικάνικο Billboard 200 και το συγκρότημα ξεκίνησε μια άλλη περιοδεία στη Βόρεια Αμερική, χρησιμοποιώντας εξελιγμένα συστήματα ήχου και φωτισμού, με μία επιγραφή νέον με το όνομα του συγκροτήματος και εφέ με laser. 18 μήνες είχαν να βγουν σε περιοδεία, το μεγαλύτερο τους διάλλειμα έως τότε. Βέβαια δεν έλειψαν οι ατυχίες. Πριν την περιοδεία, ο Page μάγκωσε το δάχτυλο του σε μία πόρτα, με αποτέλεσμα να παίζει με ένα δάχτυλο λιγότερο στην αρχή, παίρνοντας παυσίπονα. Ο Plant κόλλησε γρίπη την ίδια περίοδο και είχε πρόβλημα με την φωνή για όλη την υπόλοιπη περιοδεία. Ευτυχώς το έσωσαν προς το τέλος. Από την περιοδεία δεν έλειψαν και οι ακυρώσεις, όπως στην Βοστώνη, που οι υπεύθυνοι του χώρου της συναυλίας άφησαν τον κόσμο να μπει για να μην ξεπαγιάσουν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί γενικευμένη ταραχή και ο όχλος να διαλύσει το στάδιο.
- Στην διάρκεια της περιοδείας, οι ZEPPELIN ενοικίασαν, για δεύτερη και τελευταία φορά, το διάσημο “Stasrhip”, ένα Boeing 720B, για να τους μεταφέρει μεταξύ των σταθμών της περιοδείας τους. Τον Μάιο του 1975, το συγκρότημα έπαιξε πέντε sold-out βραδιές στο Earls Court Arena του Λονδίνου, με τα εισιτήρια να εξαφανίζονται μέσα σε λίγες …ώρες. Υπήρχαν και άλλες προγραμματισμένες ημερομηνίες από τέλη Αυγούστου σε Β. Αμερική και Ευρώπη, που δεν έγιναν ποτέ, καθώς ο Robert Plant είχε ένα πολύ σοβαρό τροχαίο ατύχημα στην Ρόδο τον Αύγουστο του 1975, κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών του διακοπών με την οικογένειά του.
- Συνταξίδεψαν οικογενειακά με τον Page στο Μαρόκο (ξανά) πήγαν αρχικά στο Montreux και αφού συναντήθηκε με τον γνωστό κα μη εξαιρετέο διοργανωτή Claude Knobs, αποφάσισε να πάει στην Ρόδο για λίγες extra διακοπές. Στο νησί κανόνισε να συναντήσει το φίλο του, τραγουδιστή των Pretty Things, Phil May και τη σύζυγό του, που έμεναν στο σπίτι του Roger Waters. Το απόγευμα της 4ης Αυγούστου, πίσω από το αυτοκίνητο του Plant, ακολουθούσε ένα άλλο αυτοκίνητο όπου επέβαινε η σύντροφος του Jimmy Page, Charlotte κι η αδελφή της Maureen Plant με το σύζυγό της. Εκεί έγινε το μοιραίο. Σε κάποια φάση η Maureen, σύζυγος του Plant, έχασε τον έλεγχο και το αυτοκίνητο έπεσε σε ένα δέντρο με αποτέλεσμα ο frontman των ZEPPELIN να υποστεί κατάγματα στον αστράγαλο και στον αγκώνα, ενώ η Maureen έπαθε κάταγμα στη λεκάνη και στο πόδι της και γέμισε αίματα, με τον Plant να νομίζει ότι ήταν νεκρή! Oι υπόλοιποι που ακολουθούσαν αναζήτησαν βοήθεια, όμως δεν βρέθηκε ασθενοφόρο κι οι δύο τραυματίες (Robert και Maureen) μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο με ένα φορτηγάκι που μετέφερε φρούτα! Στο νοσοκομείο, διαπιστώθηκε ότι η Maureen είχε κάταγμα και στο κεφάλι, ενώ ο μικρός Karac είχε σπάσει το πόδι του κι η Carmen το χέρι της. Η μόνη που τη γλύτωσε με μώλωπες ήταν η κόρη του Page, Scarlett. H κατάσταση της Maureen ήταν ιδιαίτερα κακή αφού είχε χάσει αίμα και χρειάστηκε μετάγγιση από την σπάνια ομάδα αίματος της, που ευτυχώς είχε η αδελφή της. H Charlotte Page κάλεσε τον Peter Grant και αυτός ανέθεσε στον συνεργάτη του Richard Cole με δύο δικούς του γιατρούς να μεταβούν άμεσα στην Ρόδο και να επιληφθούν της κατάστασης, αφού είχε ξεσηκώσει την ελληνική πρεσβεία στο Λονδίνο. Φτάνοντας στην Ρόδο, κατέστη αδύνατο από τον Cole να αποσπάσει τους τραυματίες, διότι το νοσοκομείο δεν έδινε εξιτήριο για κανένα λόγο μέχρι να αποκαλυφθούν τα αίτια του δυστυχήματος, τα οποία η αστυνομία έπρεπε να διερευνήσει μέσω ανακρίσεων. O Cole έφερε δύο οχήματα παραπλεύρως του νοσοκομείου και κυριολεκτικά φυγάδευσε τον κόσμο, πηγαίνοντας τους σε ιδιωτικό αεροπλάνο, με αποτέλεσμα να πετάνε πάω από το Λονδίνο μέσα σε ελάχιστες ώρες. Η Οδύσσειά τους συνεχίστηκε στον αέρα, με το γραφείο που διαχειριζόταν τα οικονομικά θέματα των ZEPPELIN να τους ζητάει να μην προσγειωθούν (!) μέχρι να τακτοποιηθούν κάποιες εκκρεμότητες με την εφορία! Τελικά ο Cole τους γείωσε όλους και κατέβασε το αεροσκάφος, με την συνέχεια να εκτυλίσσεται στο νοσοκομείο, όπου μετέβησαν άμεσα σε χειρουργείο. Το ζευγάρι έμεινε στο νοσοκομείο για κάμποσο καιρό ενώ οι γιατροί είπαν στον Plant ότι πιθανόν να χρειαστούν κι 6 μήνες για να αποκατασταθεί η υγεία του. Ήταν τόσο άσχημα σπασμένα ο αγκώνας κι ο αστράγαλός του, που χρειάστηκαν 2 χρόνια θεραπείας για να επανέλθει, ενώ για 7 περίπου μήνες ήταν σε αναπηρικό καροτσάκι. Μέσα από όλο αυτό αναδύθηκε και μία τραγική εικόνα για την χώρα μας, με το σχετικό άρθρο της “Melody Maker” να μην μας αφήνει σε χλωρό κλαρί [Ευχαριστώ τον αγαπητό φίλο Αλέξανδρο Ριχάρδο για την παροχή των εν λόγω υγειονομικών πληροφοριών].
Oι fans των ZEPPELIN έχουν άπλετο υλικό στην διάθεση τους για να υποστηρίξουν την ανωτερότητα σχεδόν κάθε ξεχωριστού άλμπουμ. Ωστόσο, μόνο ένα αντιπροσωπεύει την κορυφή των επιτευγμάτων τους. Το πανταχού παρόν και τα πάντα πληρόν, διπλό “Physical graffiti”. Όλα όσα ήταν ποτέ οι Led Zeppelin μπορείτε να τα βρείτε εδώ, στην τελευταία μεγάλη στιγμή δόξας, πριν τον κατήφορο που οδήγησε στην διάλυσή τους το 1980.
Κώστας Τσιρανίδης
