Το θέμα αυτού του άρθρου αφορά ένα σύγχρονο και ολοένα δημοφιλέστερο φαινόμενο που εκφράζει τις σημερινές τάσεις της ποπ κουλτούρας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του διαδικτύου και την άρδην μεταστροφή της τηλεόρασης ως μόνιμη έκφανση του διαδικτύου με το YouTube). Απ’ τη στιγμή που είμαστε σε θέση να δημιουργούμε περιεχόμενο και παράλληλα να καταναλώνουμε (producer και user έχουν γίνει “produser”), ο ρόλος και η ιδέα καθ’ αυτή της τηλεόρασης έχει χαθεί και αντικατασταθεί με ένα υβριδικό πράγμα με πολλαπλές εκφάνσεις. Στο χώρο της μουσικής και ανάμεσα σε οπαδούς και μουσικούς, ένα είδος προγράμματος που έχει αποκτήσει τρομερή δημοτικότητα είναι τα λεγόμενα “reaction videos”. Όλοι έχουμε φαντάζομαι μια ιδέα περί τίνος πρόκειται: ακροατές που είναι εντελώς ξένοι στο heavy metal μαγνητοσκοπούν την αντίδραση τους στο πρώτο άκουσμα της αγαπημένης μας μουσικής. Εμείς, ως εν γνώσει ακροατήριο του αντικειμένου, αναμένουμε την αντίδραση του εκάστοτε Youtuber ως απόδειξη της αξίας της αγαπημένη μας μουσικής. Η τάση αυτή έχει διαδοθεί ιδιαίτερα στην Αμερική και μάλιστα στην αφρό-αμερικάνικη κοινότητα και αυτό διότι, στερεοτυπικά, το αφρό-αμερικάνικο κοινό είναι το target group της rap και hip-hop μουσικής. Επομένως, το κατάλληλο άτομο για μια εντελώς αυθόρμητη και «παρθένα» αντίδραση, που θα μας θυμίσει ίσως τη δική μας πρώτη αντίδραση στο άκουσμα ας πούμε των BLACK SABBATH, θα ήταν ένας ακροατής μιας μουσικής ομολογουμένως ξένης σε σχέση με το metal. Φανταστείτε λοιπόν δύο φίλους που ακούνε για πρώτη φορά OPETH και δεν έχουν ιδέα ότι μετά τα πρώτα δευτερόλεπτα του “Ghost of perdition” σκάνε τα death growls του Mikael Akerfeldt.
Η αντίδραση, εφόσον όντως δεν έχει γίνει πρόβα πριν, θα είναι σίγουρα αυτό που θέλει ο ιντερνετικός θεατής να δει και ειδικά ο οπαδός του heavy metal: την έκπληξη και το αυθόρμητο, ενδεχομένως χαζό, χαμόγελο στο πρόσωπο του ανυποψίαστου ακροατή και από κει να αναφωνήσει «ναι ρε φίλε» και να μοιραστεί την πώρωση και την αίσθηση πως συμμετέχει στο βάπτισμα του πυρός ενός εκκολαπτόμενου heavy metal οπαδού. Αυτό είναι που κάνει τα reaction videos τόσο δημοφιλή – η αίσθηση πως από τη γωνία μου, μέσω του υπολογιστή ή του smart phone, μοιράζομαι την αγάπη μου για τη μουσική μ’ έναν ξένο άνθρωπο σε μια άλλη ήπειρο.
Ας τα πάρουμε από την αρχή. Αρχικά είχαμε την τηλεόραση και μεταδόσεις μέσω δημοσίων και ιδιωτικών καναλιών σε προγραμματισμένες ώρες. Με τις προγραμματισμένες μεταδόσεις σε ελληνικά κανάλια, ο κανόνας, αν θέλετε, ήταν πως το έθνος παρακολουθεί τις ειδήσεις, μια σάτιρα, σειρά, ταινία ή πρωινάδικο. Αν μένεις στην Ελλάδα το 1998 και θέλεις να δεις το ΑΜΑΝ στη τηλεόραση, θα το δεις εσύ και όλοι οι Έλληνες θεατές, την ίδια ώρα στο ίδιο κανάλι. Η ψηφιακή τεχνολογία, το διαδίκτυο και η παγκοσμιοποίηση άλλαξαν άρδην την τηλεοπτική εμπειρία. Μια πολύ καλή αναπαράσταση αυτού του φαινομένου και της μεταστροφής σε ψηφιακές πλατφόρμες έχει γίνει στη σειρά “South park” και συγκεκριμένα στη 17η σαιζόν. Το επεισόδιο που κλείνει τη σαιζόν, μαζεύει σε μια πλατφόρμα το φορμάτ του Twitter, το ολόγραμμα του Michael Jackson, έναν υπαρκτό Youtuber (τον Pewdiepie) που παρακολουθούμε μέσω του υπολογιστή ενώ παίζει “Call of duty”, και τον cartoon χαρακτήρα του Eric Cartman που σχολιάζει τα τεκταινόμενα από μια γωνία της οθόνης. Όλα λοιπόν τα μέσα και οι φόρμες συγκλίνουν πάνω σε μία ψηφιακή οθόνη. Και πλέον μπορείς να δεις το εν λόγω επεισόδιο στη πλατφόρμα του Netflix, της εταιρίας που έχει κατακτήσει και την παραγωγή του κινηματογράφου και καταστήσει πιο απομονωμένη και μοναχική για τον θεατή-καταναλωτή, μακριά από τη σκοτεινή αίθουσα και την συλλογική εμπειρία του σινεμά.
Έχει φυσικά και τα καλά της η μεταστροφή από κρατική μετάδοση σε ψηφιακή και διαδραστική τηλεόραση, που έχει να κάνει κυρίως με το τελευταίο. Το YouTube προσφέρει έναν μεγαλύτερο πλουραλισμό στο περιεχόμενο και τη δυνατότητα να είσαι εσύ ο αναμεταδότης και ιδιοκτήτης του περιεχομένου. Το περιεχόμενο αυτού που λέμε τηλεόραση σήμερα είναι διαδραστικό, προσωπικό, σύγχρονο και ανταποκρίνεται στις επιθυμίες ενός νεανικού κοινού που έχει πλήρως κουρδιστεί στη νέα τάξη πραγμάτων που φέρνει η ψηφιακή τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση. Η τηλεοπτική εμπειρία σήμερα είναι βέβαια πολύ πιο γρήγορη και φυσικά εφήμερη, με σύντομα και εύκολα βίντεο για ένα κοινό με μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, που έχει μάθει να ανακυκλώνει το παλιό (ο μεταμοντερνισμός που λέμε συχνά). Στο πλαίσιο αυτό, έχουν γίνει μόδα τα reaction videos που καθρεφτίζουν την εφήμερη απόλαυση της μουσικής στα πλαίσια ενός σύγχρονου διαδικτυακού τηλεοπτικού ζάπινγκ.
Αρχικά, στα reaction videos πρωταγωνιστούσαν αρχάριοι ακροατές, με λίγη έως καθόλου επαφή με το heavy metal. Δείτε για παράδειγμα το ντουέτο των “Lost in Vegas”, οι κύριοι George και Ryan, που περιέγραψα στην αρχή του κειμένου. Δύο τύποι που είπαν να βγουν από την άνεση του hip-hop και rap και να δοκιμάσουν το heavy metal για τους εαυτούς τους και το κοινό τους. Οι «ακόλουθοι» (followers) τους από τότε έχουν πληθύνει και τους προτείνουν κομμάτια. Σήμερα, έχουν εκατομμύρια θεάσεις στο YouTube επειδή αντιδρούν με μια σχεδόν παιδική αθωότητα και με την όρεξη ενός εκκολαπτόμενου οπαδού. Γιατί έχουν γίνει τόσο γνωστοί και διάσημοι οι δύο συμπαθέστατοι τύποι; διότι με την αυθεντική τους αντίδραση (κρίνοντας από το πόσο αυθόρμητοι φαίνονται), μοιράζονται μαζί με μυημένους οπαδούς την παρθενική ακρόαση ενός κλασσικού ύμνου που έχουμε ίσως ξεχάσει πως μας έκανε να νιώσουμε στην πρώτη ακρόαση πριν από πόσα χρόνια. Διότι χαιρόμαστε που η μουσική μας, πάντοτε περιθωριακή σε σχέση με την ποπ μουσική που ακούει η μάζα, αποκτά μεγαλύτερο και ενθουσιώδες κοινό και νιώθουμε ξανά νέοι οπαδοί σε μια ολοένα και μεγαλύτερη μουσική κοινότητα. Το πράγμα αποκτά ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν στην εξίσωση μπαίνουν επαγγελματίες και συγκεκριμένα καθηγητές φωνητικής, κοινώς vocal coaches. Και αυτό διότι μια αυθεντία που δίνει κύρος σ’ έναν Devin Townsend, Bruce Dickinson, Mickael Kiske, θα κερδίσει ίσως περισσότερες θεάσεις από ένα κοινό που διψάει για «αντιδράσεις» ποικίλης φύσεως. Οφείλω να ομολογήσω πως όταν η “Rebecca vocal athlete” χάνει τη μπάλα με τις φωνητικές αποδόσεις του Kiske νιώθω σαν να δικαιώνομαι και, όντως, σαν να μου λέει μια αυθεντία πως η μουσική που αγαπάω είναι τέχνη και, επομένως, εγώ είμαι καλός και τρανός όπως η φωνή του Kiske γιατί στη τελική προβάλουμε το ΕΓΩ μας στα πράγματα που αγαπάμε, απτά ή μη. Γι’ αυτό και εκνευριζόμαστε όταν μας λένε πως το metal είναι φασαρία.
Τα reaction videos έχουν ανεβάσει καλλιτέχνες. Αυτό πιστεύω δεν σηκώνει πολύ συζήτηση. Και δεν είναι απαραίτητα κακό αυτό. Δείτε για παράδειγμα τα μύρια reaction videos που έχουν γίνει από vocal coaches πάνω στο video clip του “Pisces” των JINJER. Το συγκεκριμένο κομμάτι προσφέρεται ιδανικά για τη λογική των reaction videos: όταν το ακούς για πρώτη φορά, ανυποψίαστος γι’ αυτό που ακολουθεί, όταν «στα σκάνε» τα brutal (και μιλάμε για πολύ brutal όμως) φωνητικά παίζει να πεταχτείς από τη θέση σου όπως σε μια ταινία τρόμου γεμάτη jump-scares.
Αυτή την εφήμερη απόλαυση, του να βλέπεις την έκφραση ενός ανυποψίαστου ακροατή όταν η Tatiana γρυλίζει, είναι όλη η ουσία εδώ. Έτσι, βλέποντας την “Rebecca vocal athlete”, έμαθα και γω τους JINJER και πολλοί, πολλοί άλλοι. Και το ωραίο είναι πως ο/η ειδήμων προσφέρει και μια εξήγηση και ερμηνεία του φαινομένου κάπως επιστημονική, σαν να προσθέτει κάποια εχέγγυα και αξία που μας γεμίζει με υπερηφάνεια. Η ίδια η Tatiana έχει μιλήσει για τις επιπτώσεις του φαινομένου vocal coaches στο YouTube μιας και έχουν καταστήσει τους JINJER αυτό που στα αγγλικά λέμε “one trick pony”, λες και όλη η μπάντα είναι μόνο το “Pisces”. Η ιστορία έχει φυσικά συνέχεια και φαίνεται να μη τελειώνει. Ο Devin Townsend έχει λάβει ατέλειωτες ιντερνετικές αντιδράσεις από vocal coaches για τα “Kingdom” και “Deadhead”, που δεν είναι τυχαίο μιας και οι επιδόσεις και η ερμηνευτική δεινότητα του Καναδού είναι εξωπραγματικές και προσφέρονται για αντιδράσεις έκπληξης και θαυμασμού. Το YouTube λοιπόν, χάρη στους αλγορίθμους που στοχεύουν υποψήφιους ακροατές έχει ανεβάσει τους JINJER και άλλους καλλιτέχνες και μπάντες που διαφορετικά πολλοί δεν θα γνώριζαν. Και αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Απλά, όπως συμβαίνει στο κόσμο της γρήγορης και εφήμερης απόλαυσης του YouTube, η δημοτικότητα δεν κρατάει.
Τα reaction videos των vocal coaches θα είχαν μεγαλύτερη αξία πιστεύω αν έβγαινε κάτι πιο ουσιαστικό πέρα από μια ξαφνική αντίδραση – τι πιο εφήμερο και άνευ ουσίας; Κάτι τέτοιο συνέβη με την περίπτωση της “Beth roars” η οποία, αφού έκανε ένα βίντεο πάνω στο “The end is near” των PRIMAL FEAR, θέλοντας η ίδια να μάθει περισσότερα πάνω στη τεχνική της παραμόρφωσης, έκανε ένα podcast με τον Ralf Scheepers όπου μίλησαν για τη τεχνική του και πόσο δύσκολο είναι να τα βγάλεις πέρα ως τραγουδιστής στο κόσμο του metal εν έτει 2019.
Αυτό είχε τρομερό ενδιαφέρον διότι εκεί η Beth είχε άμεση επαφή με τον καλλιτέχνη και μπόρεσαν να μάθουν και να προσφέρουν στον ιντερνετικό θεατή κάτι παραπάνω από μια «αντίδραση». Και ανακαλύψαμε, όσοι δεν έχουν δει τους PRIMAL FEAR και τον Scheepers ζωντανά, πως είναι πολύ προσγειωμένος, συμπαθητικός και με παιδεία, πέρα από φωνάρα. Είχαμε και την ευκαιρία να δούμε την vocal coach να μεταμορφώνεται σε μαθήτρια ενός τραγουδιστή που εκπροσωπεί επάξια την heavy metal μουσική και ο οποίος έχει επίσης πολύτιμες συμβουλές να προσφέρει που αντανακλούν την εμπειρία του στον ευρύτερο μουσικό και επιχειρηματικό χώρο.
Κατά τα άλλα, τα περισσότερα βίντεο της Beth και της παρέας της είναι επαναλαμβανόμενα. Μπροστά στη κάμερα δεν ξέρω πλέον πότε προσποιούνται ή όχι. Για παράδειγμα, η «αντίδραση» της στους GOJIRA και το “The heaviest matter of the universe” που προφανώς και δεν της αρέσει και ούτε έχει πολλά να προσφέρει στα πλαίσια ενός reaction video. Αλλά η Beth φαίνεται πως πρέπει να δώσει στο θεατή και patreon χορηγό και πελάτη αυτό που θέλει, δηλαδή αντιδράσεις θαυμασμού. Και πώς να την αδικήσεις, αφού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ένα εκ των οποίων και το YouTube, αν πεις κάτι που προσβάλλει μια έστω μικρή πλειοψηφία, θα σε κατακεραυνώσουν και σταυρώσουν στο τέλος.
Ακόμα όμως και εκείνοι που είναι γνωστοί στη διαδικτυακή πιάτσα για τον αυθορμητισμό και την ειλικρίνεια τους μπορούν να μετατρέψουν μια ανθρώπινη και όμορφη κατάσταση, σε επιχείρηση. Έτσι λοιπόν, τα reaction videos είναι πλέον επάγγελμα μουσικών και οπαδών που κερδίζουν το ψωμί τους από διαφημίσεις, προσποιούμενοι πως οι GOJIRA τους εντυπωσιάζουν ενώ είναι ξεκάθαρο πως δεν τους αρέσει το είδος. Ντράμερ, κιθαρίστες και ηχολήπτες «αντιδρούν», ζευγάρια ακούνε το “Fear inoculum” των TOOL σε ζωντανό streaming, όπως στη Κορέα που ό κόσμος τρώει μπροστά σε κάμερες, για να έχει views και διαφημίσεις. Εύκολο χρήμα. Λέτε να είμαι ελιτιστής και αντί να κατακρίνω, μήπως να δώσω κάνα ευρώ στους Lost in Vegas μέσω της πλατφόρμας Patreon; Ίσως να είμαι ελιτιστής. Αλλά όταν βλέπω πως το management των DREAM THEATER πήρε πρέφα πως το εν λόγω ντουέτο «αντέδρασε» σε παλιότερα κομμάτια των THEATER, πραγματικά με αυθορμητισμό και την άγνοια ενός νέου ακροατή (εδώ δεν είχαν ιδέα πως είχε φύγει ο Mike Portnoy), και τους έδωσαν σε αποκλειστικότητα το single “Fall into the light” από το “Distance over time”, εκεί είπα πως κάτι δε πάει καλά. Ήταν μια πολύ άστοχη κίνηση που έθεσε σε κίνδυνο την αυθεντικότητα των Lost in Vegas και που ως στόχο έχει τη προώθηση του δίσκου, λες και το παραδοσιακό management έχει χαθεί και οι “produsers” του YouTube θα αναλάβουν ακόμα και τη διαφήμιση ενός single μέσω των reaction videos. Από τη στιγμή που έγινε αυτό, το κανάλι του ντουέτου απέκτησε εταιρικό χαρακτήρα και συσχετίστηκε μ’ έναν οργανισμό που δεν εκπροσωπεί τον ανεξάρτητο χαρακτήρα των Lost in Vegas.
Από κει και πέρα, αφήνοντας στην άκρη τις παρεμβάσεις εταιριών, δισκογραφικών και μάνατζερ, η μόδα αυτή έχει γίνει ένα φαινόμενο του συρμού και όπως όλες οι εφήμερες απολαύσεις, τείνει να επαναλαμβάνεται απ τη στιγμή που έχει επέλθει κορεσμός. Όλοι το κάνουν. Δεν είναι δα και τόσο δύσκολο. Και η συνταγή είναι πλέον διαδεδομένη και εντελώς προβλέψιμη: «αντίδραση» στους JINJER για ένα γερό σοκ, φυσικά στο “Ghost love score” των NIGHTWISH για να πάθεις Floor-gasm, ένα Devin Townsend για να θαυμάσεις το εύρος του και την προσωπικότητα του Καναδού, το “Sober” των TOOL, κατιτίς από QUUENSRYCHE για λίγη τσιρίδα και μετά βασικά ό,τι σου κατέβει. Ύστερα, ο εκάστοτε Youtuber θα πάει προς κάτι περισσότερο του συρμού και θα ψάχνουμε για άλλα κανάλια που θα επαναλαμβάνουν τη ρουτίνα και ξανά μανά μέχρις ότου επιτέλους ξεκολλήσουμε από την οθόνη.
Φίλιππος Φίλης
