“A heretic interview”
Στην προακρόαση του νέου δίσκου των ROTTING CHRIST, στο Λονδίνο, προτιμήσαμε να πιούμε μερικές μπυρίτσες παραπάνω και αντί για το 20λεπτο της συνέντευξης που μας αναλογούσε, να συναντηθούμε με τον ηγέτη των ROTTING CHRIST, Σάκη Τόλη, μία ηλιόλουστη φθινοπωρινή μέρα, για να πάρουμε όσο χρόνο χρειαζόμαστε, ώστε να δώσουμε μία πιο πλήρη εικόνα του “The heretics”. Μέσα σε παραπάνω από μία ώρα, νομίζω ότι μπορούμε να δώσουμε ένα στίγμα του άλμπουμ, αλλά και να μιλήσουμε για πάρα πολλά θέματα που ενδιαφέρουν τους οπαδούς του γκρουπ. Τα υπόλοιπα, με την κυκλοφορία του δίσκου!
Τίτλος του νέου δίσκου, είναι το “Heretics” . Είναι concept; Αποτελείται από χωριστά κομμάτια;
Είναι χωριστά κομμάτια, αλλά στιχουργικά έχει ένα concept, κάτι που δεν κάναμε στους προηγούμενους δίσκους και το θέμα έχει να κάνει με αυτό που λέει και ο τίτλος. Θεωρώ ότι είμαστε αιρετικοί σαν άνθρωποι, με την καλή έννοια, δεν ξέρω, πες το όπως θέλεις. Έχουμε ακολουθήσει το δικό μας δρόμο και αποφάσισα να γράψω ένα δίσκο για όλες αυτές τις ψυχές που έχουμε περάσει από αυτή τη φάση τόσα χρόνια και έχουμε το δικό μας δρόμο, που είναι αιρετικός θα έλεγα.
Έχει ανοίξει ένας κύκλος από το “Theogonia” και μετά, που έγινε μια πραγματική κοσμογονία εγώ θα έλεγα στον ακραίο ήχο, και υπάρχει μια μόνιμη απορία για τους οπαδούς του συγκροτήματος και όλους μας, για το πότε θα κλείσει. Πότε κλείνει αυτός ο κύκλος;
Μπορεί να έχει κλείσει και τώρα που λέει ο λόγος. Θεώρησα ότι θα κλείσει σε τρεις δίσκους, παρ’ όλα αυτά έχει πάει τέταρτος, πέμπτος και συνεχίζει κατά μία έννοια. Νομίζω ότι ο κύκλος αυτός τελικά δεν είναι ατελής και δεν κλείνει και ο λόγος είναι η δουλειά και το πώς έχουμε δει την μπάντα τα τελευταία δέκα χρόνια. Δεν είναι μόνο μουσικά, είναι ίσως και η έλευση των παιδιών που μας κάνει να σκεφτόμαστε διαφορετικά. Σκεφτόμαστε πιο δημιουργικά και γενικά αυτό μας έκανε καλό, εμένα προσωπικά σαν συνθέτης, να μπορέσω δώσω περισσότερο βάση σε αυτό που αγαπάω. Αυτός ο κύκλος δεν κλείνει, έστω και αν για κάποιους έχει κλείσει, γιατί η μπάντα συνεχίζει και δουλεύει πάνω σε ένα επίπεδο σεβασμού προς τον κόσμο της και πάνω απ’ όλα πολύ επαγγελματικά, δηλαδή με πλάνο. Είναι μεγάλη υπόθεση να βάζεις πλάνο, γιατί έτσι κάνεις τα πράγματα όπως πρέπει και γίνεται πιο ισχυρός ως μπάντα, κάτι που δεν είχαμε κάνει. Μην ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα τα πρώτα 15 χρόνια δεν υπήρχε κάποιος να επηρεαστούμε, οπότε ανοίξαμε εμείς τις πόρτες και χαίρομαι όταν μας λένε κάποιοι ότι έχουν επηρεαστεί από εμάς.
Ακούγοντας επανειλημμένως το “Heretics” βλέπω ότι τελικό αποτέλεσμα είναι στα ίχνη των δύο τελευταίων σας δίσκων μεν, από την άλλη όμως είναι σαφές ότι έχετε προσπαθήσει να περάσετε κάποια διαφορετικά στοιχεία. Συγκεκριμένα, το πρώτο που διακρίνει κανείς είναι πως είναι ένας πολύ κιθαριστικός δίσκος γενικότερα, έχει αρκετά στοιχεία σε πιο κλασσικό metal ύφος σε αρκετά τραγούδια και ότι για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια ακούω ROTTING CHRIST στην Century Media.
Συμφωνώ. Νομίζω ότι με κάλυψες με όσα είπες. Λίγο – πολύ έτσι είναι. Πραγματικά δεν έχω να προσθέσω κάτι και θεωρώ ότι παραπέμπουν λίγο σε Century Media τα riff διότι ήταν πιο κιθαριστικά τότε και υπάρχουν αρκετές ομοιότητες με την τότε εποχή. Είναι γενικά ένα συνονθύλευμα. Πάντως ο δίσκος όπως είπα πριν, δεν έχει να κάνει γενικά με concept, είναι δέκα διαφορετικά κομμάτια, με αρχή – μέση – τέλος που έχουν να πουν κάτι. Από κει και πέρα, ας μην περιμένει κάποιος ότι μετά από 30 χρόνια η μπάντα θα αλλάξει το ρου της ιστορίας, διότι εμείς αυτό που είχαμε να κάνουμε, το έχουμε κάνει. Το μόνο που μας μένει πια, είναι να βγάζουμε ποιοτική μουσική, βγαλμένη απ’ την ψυχή μας και νομίζω ότι αυτούς που έχουν καταλάβει ποια είναι η αξία της μπάντας, θα τους ικανοποιήσουμε.
Ναι και σίγουρα θα πρέπει μάλλον και οι Έλληνες οπαδοί να αφήσουν στην άκρη την «γκρίνια» ανάμεσα στο δίλλημα “old school ROTTING CHRIST ή ROTTING CHRIST των τελευταίων δίσκων”; Αυτό ένα μεγάλο ζήτημα. Αλήθεια, σε αυτή την φάση που βρίσκεται η μπάντα κατά πόσο μπορούν να αποδοθούν τα παλιά κομμάτια με το υπάρχον line-up και στην κατάσταση που βρίσκεται το συγκρότημα; Έχει νόημα για σας να κάνετε μια old school metal συναυλία τώρα; Μπορείτε να το κάνετε;
Μπορούμε και υπάρχει λόγος. Κάναμε 2-3 πέρσι στην Ευρώπη και πήγε πραγματικά θεσπέσια. Περάσαμε πολύ ωραία και εμείς και ο κόσμος. Είναι καλό να τιμάς το παρελθόν, αλλά δεν μπορείς απ’ την άλλη να ζεις με τις αναμνήσεις σου.
Κάπως έτσι γίνεσαι τελικά ρετρό μπάντα.
Δεν είναι τόσο αυτό, όσο το ότι θεωρώ πως είμαστε ακόμα δημιουργικοί. Έχουμε πολλή όρεξη, άρα γιατί να μην προσπαθήσουμε να ανοίξουμε νέους ορίζοντες; Άλλωστε το έχουμε ήδη κάνει και μάλιστα αν αυτό δεν είχε γίνει, κανείς δε θα ενδιαφερόταν για το αν θα βγάλουμε νέο δίσκο. Αν πλέον, στον 13ο δίσκο, παίζαμε όπως στην αρχή, θα με ρωτούσαν όλοι γιατί το κάνω αυτό. Γνωρίζω πάντως που βρίσκομαι, τιμάω την ιστορία μου και δε νομίζω ότι οι τελευταίοι δίσκοι μας ήταν pop ή φλώρικοι, όπως λένε μερικοί. Ίσως να είναι και πιο σκοτεινοί απ’ αυτούς του παρελθόντος.
Ναι και κάπως έτσι πάμε και στο άλλο κομμάτι, που αναρωτιούνται κάποιοι αν τελικά είναι black metal οι ROTTING CHRIST.
Δεν ξέρω. Είναι metal και πες το όπως θέλεις. Εγώ ανέκαθεν έλεγα ότι δεν είμαστε κλασική black metal μπάντα. Εμείς είμαστε απλώς μεταλλάδες, από εκεί ξεκινήσαμε και ακόμα είμαστε. Η μπάντα είναι σκοτεινή, εκφράζει κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία, αλλά νομίζω πως είμαστε πιστοί και πως ακόμα και στους τελευταίους δίσκους η ατμόσφαιρα που εκπέμπουμε είναι ακόμα πιο δυνατή απ’ το παρελθόν.
Ξέρεις, ένα από τα πράγματα που πάντα κοιτάς ως δημοσιογράφος προκειμένου να εξηγήσεις σε κάποιον που δεν ξέρει ποιοι είναι οι ROTTING CHRIST, τι παίζουν, είναι να βρεις έναν χαρακτηρισμό, κάτι που είναι δύσκολο. Εδώ σε θέλω λοιπόν…
Σκοτεινό metal, πες το.
Νομίζω ότι στο τελευταίο σας άλμπουμ, αποδόθηκε από την εταιρεία σας ο χαρακτηρισμός dark metal, έχω την αίσθηση για πρώτη φορά.
Όχι ότι μας ρώτησε και κανένας, απλά μερικές φορές τυπώνουν κάποιες ετικέτες οι εταιρείες από μόνες τους.
Προσωπικά, θα πρόσθετα και τη λέξη extreme σε αυτό ως ταμπέλα, γιατί είναι extreme metal. Σκέτο dark metal θα μπορούσε να παίξει και ένα οποιοδήποτε gothic συγκρότημα, απλά νομίζω ότι στην κεντρική Ευρώπη η έννοια του gothic μπορεί να πιάνει και σχήματα όπως οι WATAIN, δηλαδή και τα ακραία black metal ονόματα τα χαρακτηρίζουν ότι έχουν gothic επιρροές.
Ναι, ασφαλώς, συμφωνώ.
Ας επιστρέψουμε στα του ελληνικού κοινού όμως, από όπου ξεκινήσαμε. Αν μη τι άλλο ασχολούνται περισσότερο μ’ εσένα που είσαι ντόπιο προϊόν.
Ακριβώς ναι. Το καταλαβαίνω και αυτό, δεν το καταλαβαίνω όμως όταν ο άλλος είναι κακόβουλος και λέει πράγματα ανυπόστατα, όπως ας πούμε ότι οι ROTTING CHRIST είναι πουλημένοι. Αν συνέβαινε αυτό βέβαια, θα βάζαμε στις συναυλίες μας την τιμή του εισιτηρίου 15 – 20 ευρώ και θα είχαμε το διπλάσιο κέρδος. Δεν το κάνουμε όμως, γιατί είναι θέμα σεβασμού για τον κόσμο που μας έχει στηρίξει, ειδικά στις εποχές που διανύουμε που είναι δύσκολες. Γενικότερα, σε χώρες που είναι πιο δύσκολα οικονομικά, παίζουμε με χαμηλότερο εισιτήριο και πιέζουμε τους promoters να κατεβάσουν τις τιμές και αυτό γιατί κατανοούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι, στη Νότια Αμερική για παράδειγμα, που δεν έχουν το ίδιο εισόδημα με κάποιους Γερμανούς ας πούμε. Τώρα αν κάποιος ξινίσει επειδή δεν του αρέσει η μουσική μας, το καταλαβαίνω επίσης, αλλά την γενικότερη γκρίνια για το πώς θα έπρεπε να παίζουμε δεν την καταλαβαίνω. Δεν είμαστε λαϊκή μπάντα να κάνουμε το κέφι του καθενός για να σηκωθεί την πίστα να χορέψει, έχουμε ακόμα ενέργεια και είμαστε δημιουργικοί, σε αντίθεση με συγκροτήματα που κάνουν δυο – τρία χρόνια να βγάλουν δίσκο και παίζουν ακριβώς τα ίδια, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ασχολούνται με το θέμα της έμπνευσης, απλά το κάνουν για να βγουν σε περιοδεία. Κακά τα ψέματα κι εμείς μερικές φορές μπορεί σε ένα βαθμό να το έχουμε κάνει, πάντα όμως προσπαθούμε αυτό που βγάζουμε να έχει κάτι και πιστεύω ότι στην τελευταία μας δουλειά προσθέσαμε κάποια διαφορετικά στοιχεία, αλλά όχι φυσικά τρελά πράγματα.
Θα ήθελα να δούμε λίγο πως έχουν εξελιχθεί οι ROTTING CHRIST τα τελευταία χρόνια. Εσύ έτσι όπως το βλέπεις γιατί προφανώς και δεν μπορείς να κάνεις του κεφαλιού σου αλλά πρέπει να ακολουθείς και το τι σου δείχνουν οι οπαδοί σου. Έχεις δει εσύ τα τελευταία δύο, τρία χρόνια μία τάση ανοδική όσον αφορά το πόσο δημοφιλείς οι ROTTING CHRIST και οι δύο – τρεις τελευταίοι δίσκοι τους;
Κοίταξε να δεις, όταν πάμε περιοδεία, ειδικά σε χώρες όπως η Αμερική, δεν γνωρίζουν τίποτα πριν από το “Theogonia”. Είναι μικρό το ποσοστό που ξέρει την μπάντα πριν. Με τις τελευταίες μας κυκλοφορίες έχουμε πιάσει κόσμο, τα νέα παιδιά, οι οποίοι γουστάρουν και είναι και αυτοί που κάνουν τη διαφορά. Οπότε προσπαθούμε να σεβόμαστε και τους παλιούς αλλά και τους νέους, διότι κι αυτοί ακόμα και αν τους κατηγορούν ότι είναι νέοι και δεν ξέρουν, θα μάθουν όπως μάθαμε κι εμείς όταν ήμασταν στην ηλικία τους. Και να σου πω την αλήθεια; Τα νέα παιδιά είναι αυτά που στηρίζουν τη φάση πιο πολύ, διότι στις συναυλίες βλέπεις ότι άνω των 40 είμαστε εγώ, εσύ και δέκα νοματαίοι.
Κι ας μην ξεχνάμε όμως, γιατί πολλές φορές δεν κοιτάμε την καμπούρα μας, ότι όταν ήμασταν κι εμείς πιτσιρικάδες πιάναμε τα συγκροτήματα από τον τέταρτο δίσκο και ακούγαμε τα παλιότερα μετά.
Αυτό είναι λογικό και εγώ έχω υπάρξει χειρότερος, όμως οφείλω να είμαι δημιουργικός και να τα έχω καλά με τον εαυτό μου, όταν πέφτω στο κρεβάτι μου να νιώθω πως είμαι τίμιος.
Πες μου λίγο, βλέπω ότι τους δίσκους τους ηχογραφείς σχεδόν εξ’ ολοκλήρου εσύ. Αυτό γίνεται επειδή είσαι ας πούμε freak, είσαι συγκεντρωτικός;
Όχι, γίνεται γιατί δεν έχω χρόνο. Τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια δεν έχω τόσο χρόνο πια να κάνω πάρα πολλές πρόβες, να συζητήσω πάρα πολλά. Νομίζω πως είμαι συγκεντρωτικός σαν άνθρωπος διότι ξέρω τι θέλω πλέον, οπότε θέλω να είμαι και πιο πρακτικός γιατί έτσι μόνο βγαίνει η ζωή πια, για εμένα τουλάχιστον. Νομίζω πως ξέρω τη δουλειά και γι’ αυτό κάνω και την παραγωγή. Πολλοί με ρωτάνε γιατί δεν φέρνω παραγωγούς κλπ. Δεν φέρνω, γιατί τα πράγματα έχουν αλλάξει και ξέρω πώς να κάνω την παραγωγή των κομματιών μου. Δεν θα ήθελα να φέρω κάποιον να μεταμορφώσει τελείως την μπάντα.
Θέλω να σου κάνω μια ερώτηση με δύο σκέλη. Πάμε στο πρώτο. Έχεις τον Jens Bogren με τον οποίο ξανασυνεργάστηκες. Ο ρόλος του σε βοήθησε καθόλου ως παραγωγός;
Όχι, δεν είχαμε χρόνο γι’ αυτό και οικονομικά δεν ήταν εύκολο γιατί οι οικονομικές απαιτήσεις ήταν υπερβολικά μεγάλες. Με βοηθάει πολύ ως προς τη μίξη, είναι νομίζω απ’ τους πιο ικανούς αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη.
Είναι από τα δύο – τρία μεγαλύτερα ονόματα σίγουρα, αν όχι το πρώτο.
Ναι όντως. Επηρεάζει με τον τρόπο του στην κατεύθυνση που ακολουθούμε και πραγματικά νομίζω ότι δίνει κάτι στην μπάντα, κάνοντας την παραγωγή πιο επαγγελματική και προσθέτοντας μας περισσότερη ποιότητα.
Είναι σαφές και πολύ εμφανές στο συνολικό αποτέλεσμα, οπότε προφανώς και γι’ αυτό το λόγο πας σ’ αυτόν τον άνθρωπο και όχι σε έναν δεύτερο.
Έχω πάει και σε δεύτερο και σε τρίτο, πριν από πολλά χρόνια.
Απλά επέλεξες την Α’ κατηγορία, σαν να πηγαίνεις στο Champions League. Εδώ και η ΑΕΚ Champions League πήγε (σ.σ. ο Σάκης είναι γνωστός φίλος της ΑΕΚ)!
Ναι, ναι… Πήγαμε, είδαμε και φύγαμε. (γέλια) Για να πας Α’ κατηγορία στο βαθμό που το πετυχαίνουν κάποιες τεράστιες μπάντες, πρέπει να έχεις και το οικονομικό υπόβαθρο. Το ίδιο συμβαίνει και με την ΑΕΚ που ανέφερες και με οτιδήποτε. Αν δεν έχεις οικονομικό υπόβαθρο τόσο μεγάλο δεν μπορείς. Εμάς η κατηγορία μας είναι αυτή που είναι.
Και το ταβάνι σας είναι ο Jens Bogren, για να μην πω ότι τρυπάτε και το ταβάνι.
Ναι, μα ήδη είναι πολύ ακριβά. Την τελευταία δεκαετία εμείς κατεβαίνουμε και οι έξω ανεβαίνουν και πραγματικά υπάρχει τεράστια διαφορά αυτή τη στιγμή οικονομικά. Είτε μιλάμε για τις τιμές που νοικιάζονται τα βανάκια, οι τιμές των ηχοληπτών και όλα αυτά, είναι τρελά υψηλές και ευτυχώς που πληρωνόμαστε απ’ έξω, υποτίθεται, οπότε τα αντισταθμίζουμε έτσι, γιατί αν επρόκειτο μόνο για το ελληνικό κεφάλαιο δε θα μπορούσαμε πραγματικά να ανταπεξέλθουμε.
Παλιότερα λοιπόν, που είχε γίνει μεγάλος ντόρος με την αλλαγή του ήχου που υπήρξε στο “Dead poem” κατά κύριο λόγο, υπήρξε μεγάλη επιρροή έξωθεν του παραγωγού σε ό,τι αφορά τη μουσική; Επειδή περιμένω και μια συνέντευξη από την Century Media για τα 30 χρόνια της, ένα από τα μόνιμα πράγματα που θέλω οπωσδήποτε να μου απαντηθεί έχει να κάνει με τον ήχο αυτό. Κατά πόσο σας είχαν «υποχρεώσει» να δουλέψετε με τον Waldemar Sorychta συγκεκριμένα;
Θα σου πω. Είχαμε δουλέψει και με τον Sorychta, αλλά τότε ήταν άλλες εποχές. Εκείνες τις εποχές πουλούσαν οι δίσκοι τρελά, γινόταν γενικά τρελός τζίρος και το κέρδος ήταν τρελό, όχι το δικό μας, άλλων συγκροτημάτων. Αυτό σήμαινε ότι η εταιρεία είχε οργανωθεί σε φάση ότι μπαίνει σε μια φάμπρικα και σου έλεγε ότι θα ηχογραφήσεις το καλύτερο, θα κάνεις την παραγωγή με κάποιον δικό μας έμπιστο και εξτραδάκια με τον άλλο, θα πάρεις το αεροπλάνο, θα γυρίσεις σε ορισμένο χρόνο και τέλος. Έτσι λειτουργούσαν τα πράγματα, υπήρχε όμως λόγος.
Πούλαγε κιόλας, λειτουργούσε.
Ναι, αλλά τώρα ας πούμε και να πούλαγε, δε θα το δεχόμουν μετά από τόσα χρόνια, έχω όμως πάρει την κατάσταση στα χέρια μου διότι θεωρώ πως γνωρίζω την αγορά πάρα πολύ.
Οπότε ουσιαστικά σ’ αυτήν τη φάση που ήσασταν τότε, αναγκαστικά πηγαίνατε με αυτό που σας υποδείκνυαν.
Δεν μπορούσες να κάνεις διαφορετικά, όχι μόνο εμείς όλες οι μπάντες τότε, όπως οι THEATER OF TRAGEDY, οι MOONSPELL, οι TIAMAT κ.α. που ήμουν παρών όταν έγραφαν.
Ναι, υπήρξε μια φουρνιά συγκροτημάτων για την οποία ίσχυσαν όλα αυτά. Οι SENTENCED κάποια φάση ας πούμε.
Φυσικά. Μέναμε μαζί με τα παιδιά στο Dortmund, πηγαίναμε εκεί πέρα, αράζαμε, εκείνοι είχαν ολόκληρο κτίριο δικό τους όπου έμεναν οι μουσικοί. Έτσι ήταν τα πράγματα τότε αλλά υπήρχε και μεγάλο εισόδημα. Τώρα πια, ο άλλος σου δίνει ένα advance και σου λέει πάρε το και κάνε ό,τι θέλεις. Πρέπει μ’ αυτό να πληρώσεις ηχογραφήσεις, εξώφυλλα, παραγωγή, όλα. Οπότε οφείλεις να κάνεις σωστή διαχείριση. Είσαι μάνατζερ του συγκροτήματός σου και γι’ αυτό πολλές φορές αναρωτιέμαι για ποιο λόγο μικρές μπάντας ψάχνουν μάνατζερ, που συνήθως ζητάνε και ένα ποσοστό 10 με 20%. Από πού όμως μπορεί να έχει μια εισόδημα μια μπάντα που βάζει λεφτά; Ένας μάνατζερ θ’ ασχοληθεί με σχήματα που είναι πραγματικά πολύ δυνατά και που συνήθως οι μουσικοί τους είναι και λίγο «καθυστερημένοι». Τι εννοώ; Ότι δεν ξέρουν τι τους γίνεται. Όταν ο άλλος για παράδειγμα χρειάζεται μάνατζερ για να πάει από δω στην τουαλέτα, ε, τότε κάτι δεν πάει καλά. Δε γίνεται να αφήνεις ένα μάνατζερ να οδηγεί τι ζωή σου εκεί που θέλει αυτός.
Έχει αυτός το όραμα για το συγκρότημα σου;
Όχι φυσικά, αυτός έχει όραμα για την τσέπη του. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Είχα δει τον μάνατζερ των BOLTHROWER που ήταν πραγματικά μέλος του συγκροτήματος και το αγαπούσε πιο πολύ και απ’ τον εαυτό του. Άλλοι μάνατζερ αναγκάζουν τις μπάντες να κάνουν πάρα πολλές περιοδείες παραδείγματος χάριν, γιατί έχουν εισόδημα απ’ αυτό και τους υποχρεώνουν να κάνουν διάφορα πράγματα. Προσωπικά δε θα ήθελα κάτι τέτοιο. Διατηρώ το σεβασμό και το underground της εποχής.
Στο σημείο που σε παίρνει για να μην γίνεις και παλιακός έτσι; Να μην γίνεις και γραφικός.
Εντάξει, προφανώς όχι γραφικός.
Γυρνώντας στο δίσκο, στο είπα και επί προσωπικού, μου έκανε τρομερή εντύπωση το bonus track. Που θα βρίσκεται αυτό το κομμάτι;
Μάλλον σε ένα 7ιντσο single που θα κυκλοφορήσει μαζί με το βινύλιο. Είναι κομμάτι πολύ εποχής Century Media και γι’ αυτό μπήκε ως bonus γιατί δεν κολλάει ιδιαίτερα με τον υπόλοιπο δίσκο. Είναι διαφορετικό, αλλά είναι απ’ τα πιο εμπορικά κομμάτια που έχουμε γράψει.
Είναι απίστευτο! Σε σημείο που λες πως αν γράψεις ένα ΕP με τέσσερα – πέντε τέτοια κομμάτια θα γίνει της τρελής! Αν μπορείς να το κάνεις…
Μπορώ, μπορώ. Απλά αυτό το κομμάτι έφυγε έξω απ’ το black είδος. Είναι κλασικό metal, αλλά είναι πολύ εμπορικό, για την ακρίβεια σου μένει στο κεφάλι.
Είναι φοβερό! Σου μένει και τραγουδάς τη μελωδία στο μυαλό! Τραγούδι που είναι ROTTING CHRIST κάργα, αλλά είναι μεσαίας εποχής. Και να ξέρεις ότι πολύς κόσμος μετά από πολλά χρόνια, αναπολεί την εποχή. Για εμένα όλα αυτά γυρίζουν, όλα αυτά είναι εποχές. Δηλαδή το “Athanati Este” ας πούμε είναι κομμάτι το οποίο όταν είχε βγει ο δίσκος δεν του είχαν δώσει ιδιαίτερη σημασία και όταν βγήκε το “Theogonia” και τα υπόλοιπα, ξαφνικά άρχισαν όλοι να μιλήσουν να μιλάνε γι’ αυτό, ένα κομμάτι του “Aealo” πριν το “Aealo”.
Έτσι ακριβώς. Πρέπει να τονίσω ότι είναι τόσες οι εμπειρίες και οι επιρροές μου που θα μπορούσα να γράψω τα πάντα, μ’ αρέσει πάρα πολύ. Απλά πολλές φορές βάζω κάποιο όριο γιατί δε γίνεται αλλιώς.
Τι θεωρείς ότι δεν έχεις κάνει ακόμα; Δηλαδή, ποιο θεωρείς ότι θα ήταν το magnum opus σου;
Ένα project (γελάει). Όχι, εντάξει. Είμαι ευχαριστημένος με αυτά που έχω κάνει ως τώρα, όμως όντως θα ήθελα να κάνω ένα βρω κάνω ένα project δικό μου.
Αυτό είναι κάτι το οποίο σ’ έχω ακούσει να το λες αρκετές φορές.
Ναι ήθελα να γράψω μουσική χωρίς τους περιορισμούς των ROTTING CHRIST, απλά για να γουστάρω. Όχι ότι σε αυτούς δεν κάνω αυτό που γουστάρω.
Άλλο αυτό. Αυτό είναι η δουλειά, το άλλο είναι διασκέδαση. Αν έκανες σόλο δίσκο, τι μουσική υπολογίζεις ότι θα έγραφες;
Έλα ντε! Έχω τόσα πολλά στο κεφάλι μου και είμαι ανήσυχος μουσικά, που θα επρόκειτο για έναν μεγάλο εφιάλτη απ’ τον οποίο θα ηρεμούσα όταν θα κυκλοφορούσε ο δίσκος. Θέλω να γράψω κάτι χωρίς περιορισμούς, κοντά στο metal βέβαια, κακά τα ψέματα. Δεν μπορώ να σκεφτώ να παίζω κάτι συμφωνικό, ορχηστρικό ή jazz κλπ. Δεν με ενδιαφέρουν αυτά. Θέλω να είναι κάτι κοντά σ’ αυτό που είμαι, αλλά χωρίς περιορισμούς. Να μην έχω στο μυαλό μου το τι θα πει ο παλιός, τι θα πει ο καινούριος, ο ένας κι ο άλλος.
Γενικότερα έχεις τα τελευταία χρόνια κάποιους καλεσμένους στους δίσκους. Γι’ αυτό το άλμπουμ, για το “Heretics” δεν μπορούμε να πούμε ακόμα ποιοι είναι οι καλεσμένοι, γενικά όμως δίνεις βάρος στους καλεσμένους;
Ναι, ναι. Τους διαλέγω για πολλούς λόγους. Και επειδή είναι φίλοι μου και επειδή μπορούν να δώσουν κάτι στο δίσκο. Δεν το κάνω για τα credits. Σε αυτό το δίσκο ας πούμε ήθελα να βάλω ρωσικά σε ένα κομμάτι γιατί θεώρησα ότι κολλάει το συγκεκριμένο. Πήρα έτσι μια κοπέλα, η οποία είναι σε μία τελείως άγνωστη μπάντα. Βρήκα ότι έχει καλή φωνή και την πίστευα σ’ αυτό. Το ίδιο έχω κάνει και με άλλους καλλιτέχνες.
Και τώρα και παλιότερα.
Ναι, δε βάζω κάποια ονόματα απλά για να δημιουργήσω εντύπωση. Το κάνω γιατί πιστεύω ότι μπορούν να βοηθήσουν.
Έχεις απωθημένο να δουλέψεις με κάποιον; Πες μου κάποια ονόματα που θα ήθελες είτε να συμμετέχεις εσύ σε δίσκο τους, είτε να συμμετέχουν αυτοί σε δίσκο των ROTTING CHRIST.
Ήθελα πάντα να συνεργαστώ με την Diamanda Galás και το έκανα, οπότε είμαι ικανοποιημένος σε αυτό το σημείο. Δεν έχω γενικά κάποιο απωθημένο να σου πω την αλήθεια. Εντάξει θα’ θελα να κάνω κάτι με τον Ozzy, αλλά δεν κολλάει όμως, έτσι δεν είναι; Πρέπει να κολλάει κιόλας όμως. Δεν μπορείς να βάλεις τον Ozzy να τραγουδήσει black metal.
Θα μπορούσες να παίξεις εσύ σ’ εκείνον.
Όχι δε θέλω… Που να τρέχω τώρα στην Αμερική, στα 46 μου;
Ένιωσες ποτέ την ανάγκη να γράψεις μουσική με τα υπόλοιπα μέλη του συγκροτήματος; Έστω και για έμπνευση.
Μπορεί να το κάνω στο μέλλον αυτό.
Νιώθεις ότι τα μέλη, τα παιδιά που παίζουν, ο Βαγγέλης και ο Γιώργος, έχουν δώσει το κάτι παραπάνω στο γκρουπ;
Θα σου πω κάτι. Νομίζω ότι τα παιδιά, επειδή είναι λίγα χρόνια στην μπάντα ίσως να μην γνωρίζουν σε βάθος το τι χρειάζεται η μπάντα. Σαν μουσικοί είναι και καλύτεροι από μένα, δεν το συζητάμε. Απλά κατάλαβα στη ζωή μου ότι άμα δίνεις τα αγαπημένα σου πράγματα από δω κι εκεί, χάνονται. Χάνουν την πορεία τους, εξοστρακίζονται. Δηλαδή να φέρω έναν καλό παραγωγό για τον επόμενο δίσκο, ν’ αφήσω να γράψουν όλοι οι άλλοι κομμάτια και στο τέλος να λες απ’ τη μία «Α, ωραία βγήκε ο δίσκος» και απ’ την άλλη να αναρωτιέσαι τι είναι αυτό που ακούς. Για να ξέρεις τι σημαίνει ROTTING CHRIST πρέπει να έχεις μια καριέρα 30 χρόνων. Πρέπει να έχει μιλήσει ο Cronos στην ψυχή σου, να’ χουν μιλήσει οι BATHORY στην ψυχή σου, να’ χεις περάσει απ’ τη δεκαετία του ’80 και του ‘90, να’ χεις φάει τα σκατά… Φυσικά σέβομαι πάρα πολύ τον χαρακτήρα τους και τις μουσικές τους ικανότητες και σίγουρα έχουν δώσει στην μπάντα μια μεγάλη βοήθεια ειδικά στο θέμα των live.
Έχουν δώσει νομίζω την ενέργεια που χρειάζεστε εσύ και ο Θέμης που είστε πάρα πολλά χρόνια ενεργοί και έχετε ανάγκη από μια τονωτική ένεση.
Βέβαια, διότι όταν είναι να παίξεις και σου λέει ο άλλος: «Έλα, πάμε γερά!», φαντάσου τώρα να είναι στη σκηνή 4-5 μεσήλικες… Θα είχαμε μόνο γκρίνια στο live γιατί ο καθένας θα πονούσε κάπου! (γέλια) Πραγματικά, δεν είναι καθόλου πλάκα! Όταν 50αρίζεις υπάρχουν προβλήματα, δεν είναι εύκολο να είσαι σε περιοδεία. Άμα βλέπεις νέους όμως, σου δίνουν ενέργεια, οπότε πεισμώνεις και δηλώνεις παρών.
Έχοντας μπει σε μία φάση εδώ και αρκετά χρόνια ενός ήχου διαφορετικού, ξεχωριστού, ακόμα πιο trademark, δηλαδή υπήρξε η πρώτη περίοδος των ROTTING CHRIST, που ήταν trademark αυτό το ελληνικό black metal που λέγαμε τότε και ιδίως αυτή η περίοδος η τελευταία είναι κι αυτό ένα trademark του συγκροτήματος. Σκέφτεσαι ποτέ να μπεις σε μια διαδικασία επανηχογράφησης αν όχι κάποιου δίσκου, κάποιων κομματιών; Είναι δύο κομμάτια σ’ αυτό βασικά. Το πρώτο είναι αν θα έπαιρνες κάποιο τραγούδι παλιό να το προσαρμόσεις στον τωρινό ήχο των ROTTING CHRIST;
Το έκανα ως προς τα live, γι’ αυτό κυκλοφορήσαμε και τον live δίσκο, οπότε λίγο – πολύ αυτό έγινε εκεί. Δε θα ήθελα μάλλον να τολμήσω κάτι τέτοιο. Μπορεί κιόλας, ποτέ δεν ξέρεις. Ενέχει όμως και κάποιο ρίσκο. Σίγουρα ποιοτικά, ηχητικά και θέμα παραγωγής θα είναι πιο δυνατά, αλλά σκέφτεσαι καλύτερα ας μείνουν εκεί που είναι. Δεν θέλω να σκαλίζω πολύ το παρελθόν. Γιατί να ξανακάνω κάτι που έχω ήδη κάνει; Δηλαδή κάποιοι δίσκοι ήταν επαναστατικοί για την εποχή τους. Προσπαθώ να βρω νέα πράγματα καινοτόμα για την εποχή μου. Δεν εφησυχάζω όπως κάνουν ορισμένες μπάντες που μπορεί να έβγαλαν έναν καλό δίσκο πριν από 30 χρόνια και μένουν εκεί. Προσπαθώ. Μερικές φορές τρώω το κεφάλι, άλλες αποτυγχάνω…
Βρίσκεις να έχει νόημα αυτή η προσπάθεια των επανηχογραφήσεων με στόχο να αποδώσεις στην τρέχουσα εποχή ένα προϊόν το οποίο γράφτηκε πριν από 30 χρόνια κάτω από άλλες συνθήκες;
Είναι καλλιτεχνικές ανησυχίες, οπότε δεν παρεξηγώ όποιον το κάνει. Για μένα όμως δεν έχει ιδιαίτερο νόημα, αλλά καταλαβαίνω και τον καλλιτέχνη που έχει αυτή την ανησυχία και θεωρεί ότι θα ακουστεί καλύτερα, πράγμα που φυσικά ισχύει. Πιστεύω όμως πως είναι σαν την πρώτη γυναίκα που βρήκες. Τη θυμάσαι κάπως μαγικά, οπότε καλύτερα άστο εκεί που είναι. Οι αναμνήσεις είναι αναμνήσεις και αυτές πολλές φορές είναι που μας δίνουν ενέργεια. Ας πούμε το “Black Sabbath”, δεν το πειράζεις, το αφήνεις εκεί που είναι. Δεν χρειάζεται να το ξαναγράψεις. Μόνο ως live έχει κάποιο νόημα.
Ούτως ή άλλως στα live υπάρχουν κάποια κομμάτια που είναι λίγο πιο groovy ή λίγο πιο αργά και καταλαβαίνω ότι δεν μπορείς να έχεις αυτή τη λύσσα, αυτή τη μανία, όλο αυτό που έβγαινε πριν από 30 χρόνια.
Μα, δεν θα είσαι αληθινός. Εγώ πριν από 30 χρόνια ήμουν ένας πιτσιρικάς που είχα τόση ενέργεια, που έτρωγα ανθρώπους που λέει ο λόγος! Δεν με ενδιέφερε τι ώρα θα κοιμηθώ, τίποτα. Τώρα πια δεν έχω την ίδια ενέργεια, έχω όμως ενέργεια πνευματική. Διαθέτω, όπως και ο καθένας στην ηλικία μου, εμπειρία. Όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος γίνεται πιο σοφός και αυτή είναι η δύναμή του. Να προσφέρει τη σοφία του και λύσεις σε κάποια πράγματα. Γι’ αυτό και οι νεότεροι πρέπει να δείχνουν σεβασμό στους μεγαλύτερους, γιατί αυτοί είναι που θα σου πουν και κάτι στο οποίο μπορεί να μην συμφωνείς, αλλά τελικά σε βοηθάει κι αυτό είναι μεγάλη υπόθεση. Οι νέοι μπορούν να κάνουν επανάσταση πια. Να φτιάξουν νέα είδη μουσικής, να δημιουργήσουν νέα ρεύματα, οπότε ας τους αφήσουμε να προσπαθήσουν αυτοί. Ακόμα κι εγώ που είμαι σ’ αυτήν την ηλικία, προσπαθώ, παλεύω, αλλά σίγουρα, όπως συμβαίνει και με κάθε καινούριο δίσκο, δεν περιμένω να αλλάξω τον πλανήτη. Θα το κάνει κάποιος νέος που έχει όρεξη να κάθεται 10 ώρες να παίζει κιθάρα ή να κάνει όλη τη μέρα πρόβες. Δεν έχει υποχρεώσεις, οπότε είναι μαγκιά του και μακάρι να κάνει κάτι για την ελληνική σκηνή.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία πολύ έντονη μορφή εμπορευματοποίησης του ακραίου ήχου, δηλαδή βλέπουμε όλο και περισσότερα συγκροτήματα τα οποία νοιάζονται πρώτα για το image και μετά για τη μουσική ή άλλα συγκροτήματα τα οποία εξακολουθούν να προσπαθούν πολύ στο μουσικό τομέα αλλά δίνουν και πολύ μεγαλύτερο βάρος πλέον στην εικόνα τους. Ποια είναι η άποψή σου γενικότερα για όλο αυτό το ζήτημα;
Κοίταξε να δεις. Μερικές φορές είναι εμετική μια κατάσταση. Τόσο βαριά το λέω για αυτούς που βασίζονται μόνο στην εμφάνιση και όχι στη μουσική. Η μουσική δεν είναι θέατρο, γι’ αυτό και λέγεται μουσική. Την ακούς, ταξιδεύεις, φαντάζεσαι. Από την άλλη καταλαβαίνω ότι πρέπει δημιουργηθεί κι ένα ωραίο concept. Για μένα το σωστό είναι κάπου στη μέση ή μάλλον όχι στη μέση. Είμαι κυρίως πιο πολύ υπέρ της μουσικής. Γι’ αυτό κιόλας η μπάντα δεν άλλαξε ποτέ την εικόνα της. Δεν θα δεις ποτέ τους ROTTING CHRIST βαμμένους ή στολισμένους με χίλια δυο πράγματα στη σκηνή. Νομίζω πως είναι άλλη μια μόδα που θα φύγει και αυτό που θα μείνει θα είναι η μουσική. Δηλαδή τα παιδιά σου, μετά από 20 χρόνια θα ακούσουν κάτι επειδή θα είναι καλό, όχι επειδή εμφανίστηκε κάποιος σε μια συναυλία κάπως. Πιστεύω πως η καλή μουσική αντέχει στο χρόνο. Σίγουρα η τάση είναι διαφορετική και να μην ξεχνάμε από πόσες διαφορετικές τάσεις έχουμε περάσει από το 1990 και μετά. Άλλη εμφάνιση, ακραίο metal, new metal…
Έχουν έρθει και έχουν παρέλθει πάρα πολλά.
Ε, αυτό είναι μια τάση που θα φύγει πάλι διότι μετά θλίψης βλέπω ότι οι πιο πολλές μπάντες που ασχολούνται μ’ αυτό, δε βγάζουν κομμάτια ρε παιδιά. Που στο διάολο είναι τα κομμάτια; Ωραία είναι η εμφάνιση, ωραία να χτίζεις τη σκηνή σου, αλλά δεν αρκεί.
Είναι αυτό που λες. Μιλάς για το Χ συγκρότημα και δεν μπορείς να σκεφτείς ένα τραγούδι του.
Το θέμα είναι να γράψεις ένα τραγούδι που θα αρέσει στον κόσμο. Εκεί θα σε σεβαστώ και παίξε όπως θέλεις. Αλλά το να βασίζεσαι μόνο στην εμφάνιση, είναι σημείο της εποχής. Δυστυχώς πια λείπει το πνεύμα, αλλά αυτή δεν είναι η εποχή μας πια; Πολύ γρήγορη, με τάσεις να περνούν με σφοδρή ταχύτητα.
Πόσο ικανοποιημένο μπορεί να είναι ένα συγκρότημα του επιπέδου των ROTTING CHRIST από τέτοιου είδους αλλαγές; Γιατί πλέον πρέπει να ζεις από το Spotify, το Youtube κλπ.
Εγώ προσωπικά τρομάζω μ’ αυτά. Τρομάζω, όχι γιατί περιμένω πλέον να ζήσω από πνευματικά δικαιώματα και τέτοια. Αυτά που παίρνουμε είναι πάρα πολύ λίγα έτσι κι αλλιώς. Αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι να ακουστεί η μουσική μου παντού, με αξιοπρέπεια. Από κει και πέρα με τρομάζουν οι κολοσσοί που αναφέρεις στο χώρο μας, διότι δεν γνωρίζουν τι σημαίνει όλη αυτή η φάση. Δεν ξέρουν τι σημαίνει, πως σκεφτόμαστε και ποιες είναι οι προσδοκίες μας. Αυτοί είναι νέοι παιδιά, με πανεπιστημιακές σπουδές σε οικονομικούς τομείς που δουλεύουν εκεί για να φέρνουν πιο πολύ χρήμα. Η μουσική μας όμως θα τους τιμωρήσει μελλοντικά, γιατί η δική μας μουσική έχει κρατήσει κάποιον ρομαντισμό, κάποιον ανθρωπισμό θα έλεγα, το οποίο είναι μεγάλη υπόθεση. Δεν μπορώ να είμαι ρομαντικός σε σημείο να γίνομαι γραφικός, αλλά πρέπει να κρατήσουμε και κάτι διότι δε γίνεται όλα αυτή τη στιγμή να βρίσκονται σε μια πολυεθνική.
Θα πήγαινες ξανά σε μια χώρα της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης για συναυλία;
Ναι μωρέ, θα ξαναπάω.
Συγκεκριμένα στη Γεωργία θα ξαναπήγαινες;
Να σου πω κάτι; Θα πήγαινα. Για τους οπαδούς μου πάω παντού. Απλά θα κοίταζα να πάω με άλλον τρόπο. Όχι με αεροπλάνο. (γέλια) Μέσω Αρμενίας!
Ναι και με άλλο όνομα!
Το’ χουμε κάνει δυο φορές. Μας ανάγκασαν διότι δεν μπορούσαμε να περάσουμε τα σύνορα.
Σας ανάγκασαν να παίξετε σε συναυλία με άλλο όνομα;
Εντάξει, π.χ. ΧΞΣ στην ουσία. Στη Νότια Αφρική ας πούμε δεν γινόταν να περάσουμε τα σύνορα. Έπρεπε να πάρουμε βίζες κλπ.
Γιατί δεν μπορούσατε; Μπαίνατε μέσα ως ROTTING CHRIST στα σύνορα;
Ναι. Πολλές φορές δίνονται πληροφορίες για το ποιοι είναι αυτοί που έρχονται. Ότι ας πούμε οι τάδε, παίζουν σε μια μπάντα που λέγεται ROTTING CHRIST και κάποιες λίγες φορές δε σ’ αφήνουν. Είναι πολύ καχύποπτοι. Σε Αραβικές χώρες ιδίως, ρισκάρεις. Παίζει δηλαδή από το αεροδρόμιο, να σε τραμπουκίσουν.
Πες μου λίγο τέλος για το βιβλίο. Κυκλοφορεί το βιβλίο για τους ROTTING CHRIST, αν δεν κάνω λάθος, τώρα μέσα στο Νοέμβριο.
Ναι. Είναι μια βιογραφία η οποία γράφτηκε από έναν πολύ true οπαδό, τον Dayal Patterson και εμένα με πολύ κόπο. Μετά από χρόνια προσπάθειας καταφέραμε να μαζέψουμε όλη τη βιογραφία της μπάντας. Με κάποιες ιστορίες, λεπτομέρειες από την εποχή του ’70 που ήμασταν ακόμα σχολείο, πριν φτιαχτεί το συγκρότημα, μέχρι σήμερα. Είναι ενδιαφέρον βιβλίου που θεωρώ πως αξίζει μετά από 30 χρόνια πορείας.
Ο οποίος Dayal Patterson έχει γράψει μία σειρά από εξαιρετικά βιβλία. Το έψαξα από όταν τον γνώρισα μαζί σου στην Αγγλία. Έψαξα λίγο το ποιόν του και μιλώντας με ανθρώπους άκουσα τα καλύτερα λόγια το βιβλίο του “Cult never dies”. Μου το χαρακτήρισαν ως την κορωνίδα των βιβλίων στο ακραίο metal, πολύ καλύτερο από το “Lords of chaos”.
Είναι εξαιρετικός συγγραφέας και πολύ αναλυτικός. Προσπαθεί να τα γράψει όλα και να είναι τίμιος. Αυτό είναι μεγάλη υπόθεση.
Φαντάζομαι θα έχει και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Ναι, έχω μαζέψει τα πάντα. Για περνώντας τα χρόνια συνειδητοποίησα, γιατί να μην το κάνω και αυτό; Αν θέλει κάποιος μπορεί να το αγοράσει γιατί έχει κάποια ιστορία και μπορεί να περάσει και καλά. Βέβαια δεν είναι πια και πολλοί αυτοί που αγοράζουν βιβλία.
Κάπου εδώ, η ώρα είχε περάσει και οι υποχρεώσεις του Σάκη έτρεχαν, αφού ετοιμαζόταν για την –εν εξελίξει- περιοδεία με τους WATAIN… Ανανεώσαμε το ραντεβού μας όμως, σε μία ημερομηνία πιο κοντά στην κυκλοφορία του “The heretics”…
Σάκης Φράγκος
Απομαγνητοφώνηση: Χαρά Νέτη
photo credits: Sonja Shuringa (από το listening session στο Λονδίνο)
