A day to remember… 1/3 [PINK FLOYD]

ΟΝΟΜΑ ΑΛΜΠΟΥΜ – “Dark side of the moon” – PINK FLOYD
ΕΤΟΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ – 1973
ΠΑΡΑΓΩΓΗ – PINK FLOYD, Alan Parsons
ΕΤΑΙΡΙΑ – EMI
ΣΥΝΘΕΣΗ:
Roger Waters – μπάσο, φωνητικά
David Gilmour – κιθάρα
Richard Wright – πλήκτρα, πιάνο
Nick Mason – τύμπανα

Μισός αιώνας έχει περάσει από τη κυκλοφορία του “Dark side of the moon”… Πάρτε λίγο το χρόνο σας για να το χωνέψετε. Είναι σχεδόν απίστευτο πως έχει περάσει τόσος καιρός ενώ παράλληλα νιώθω πως το αριστούργημα των PINK FLOYD μπορεί και να είχε κυκλοφορήσει πέρυσι, ίσως γιατί είναι διαχρονικό και παραμένει σημείο αναφοράς για οπαδούς όσο και για μουσικούς που ψάχνουν έναν μπούσουλα, κάτι σαν μουσική πυξίδα. Για το άλμπουμ αυτό έχουν γραφτεί και ειπωθεί τα μύρια όσα και είναι πλέον κοινότοπο να λέει κάποιος (ειδικά από παλιότερες γενιές) πως είναι το αγαπημένο τους άλμπουμ ή το αγαπημένο τους progressive rock άλμπουμ και, ακόμα πιο συχνά, πως το “Dark side of the moon” έχει την καλύτερη παραγωγή στην ιστορία της rock μουσικής, τελεία. Σήμερα θα προσπαθήσω να αποφύγω αυτές τις κοινοτοπίες και εκφράσεις λατρείας και να παραθέσω περισσότερο το γιατί πίσω από αυτά τα διακυβεύματα όπως και το ιστορικό προσκείμενο γιατί ναι μεν μιλάμε για ένα αδιαμφισβήτητα σπουδαίο δείγμα μουσικής κουλτούρας, αλλά και ένα κεφάλαιο που έχει διαβαστεί σε σημείο κορεσμού.

Το “Dark side of the moon” είναι το όγδοο άλμπουμ των PINK FLOYD και κατά γενική ομολογία το πιο φιλόδοξο, γραμμένο από το κλασσικό line-up των Waters, Gilmour, Wright, Mason. Αυτός βέβαια που έλειπε, και του οποίου η απουσία θα στοιχειώνει τη μπάντα εσαεί, ήταν ο Syd Barrett ο οποίος είχε αποσυρθεί μετά από το “A saucerful of secrets” εξαιτίας της σοβαρής κατάστασης της ψυχικής του υγείας. Προτού η μπάντα του αφιερώσει ολόκληρο άλμπουμ με το “Wish you were here”, ο Roger Waters είχε ήδη σκεφτεί να βασίσει σε μεγάλο βαθμό το κάπως ελεύθερο concept του “Dark side of the moon” στις περιπέτειες της μπάντας από την Barrett εποχή και σε ότι έχει να κάνει με τη παραφροσύνη και την σχιζοφρένεια με την οποία ο Barrett διεγνώσθη. Η ιστορία αυτή γενικά έχει παίξει σημαίνοντα ρόλο στην ιστορία και καριέρα της μπάντας αφού ο Barrett ήταν όχι μόνο ο ιθύνων νους αλλά και γενικά μια κλασσική περίπτωση καλλιτεχνικής ιδιοφυίας που ισορροπεί όντως ανάμεσα στην ιδιοφυία και την παράνοια, όπως ένας Βαν Γκογκ. Η σταδιακή του απόσυρση από την πραγματικότητα θα σημαδέψει ανεξίτηλα τους Waters, Wright και Mason οι οποίοι βρήκαν τον αντικαταστάτη στο πρόσωπο του David Gilmour. Μπορείτε να ακούσετε αρκετά επ’ αυτού στο κομμάτι “Brain damage”. Πέρα απ’ ότι έχει να κάνει με την τρέλα σαν θεματικό κύκλο, οι στίχοι μιλάνε για το πέρασμα του χρόνου και το θάνατο, την απληστία και την πανανθρώπινη ανάγκη για αγάπη και κατανόηση (“Don’t be afraid to care” όπως ακούγεται και στο “Breathe”). Αν υπάρχει ένας συνεκτικός κρίκος, αυτός θα ήταν ο ήχος ανάσας και του χτύπου καρδιάς που ανοίγει και κλείνει τις δύο πλευρές του δίσκου. Απ’ την άλλη, ο Roger Waters σε συνεντεύξεις έχει πει πως εμπνεύστηκε από τις τρομερές πιέσεις των συνεχόμενων περιοδειών και ειδικά από το ολοένα και αυξανόμενο του φόβο των αεροπλάνων. Τρέχα γύρευε.

Μιλώντας για το concept του δίσκου ωστόσο, δεν βγάζει κανείς άκρη εύκολα. Αν μη τι άλλο, οτιδήποτε συνδέει κάθε κομμάτι νοηματικά και οποιαδήποτε ροή που μπορεί να υπάρχει στιχουργικά βρίσκονται στο μυαλό του Roger Waters που είχε πάρει τα ηνία της μπάντας, όντας και γενικά ένας συγκεντρωτικός χαρακτήρας. Αν υπάρχει μια λέξη που να περιγράφει το concept αλλά και κάθε λεπτομέρεια αυτού του σπουδαίου έργου, τότε αυτή είναι «μυστήριο». Από το κλασσικό και χιλιοφορεμένο σε μπλουζάκια μινιμαλιστικό εξώφυλλο με τα χρώματα της ίριδας μέσα από ένα τριγωνικό πρίσμα, μέχρι την ατμόσφαιρα ψυχοτροπικού, το άλμπουμ αυτό καλύπτεται από ένα πέπλο μυστηρίου. Δεν είναι τυχαίο, επομένως, που υπάρχουν διάφοροι αστικοί θρύλοι γύρω από τη δημιουργία και ζωή του όπως ότι ο δίσκος γράφτηκε για να συνοδεύει την κινηματογραφική μεταφορά του “Wizard of Oz” που, αν το σκεφτείς λίγο, είναι σαν ένα ψυχεδελικό τριπάκι. Αυτό βέβαια δεν ισχύει καθόλου, κάτι που έχουν τονίσει οι ίδιοι οι FLOYD αλλά και ο ηχολήπτης τους Alan Parsons. Ένας άλλος αστικός μύθος έλεγε πως υπήρχε ένα εργοστάσιο παραγωγής βινυλίου κάπου στα περίχωρα του Λονδίνου που τύπωνε μόνο αντίγραφα του “Dark side of the moon”. Αν μη τι άλλο, αυτές οι ιστορίες μαρτυρούν το πόσο μεγάλο αντίκτυπο είχε το άλμπουμ αυτό.  

Το άλμπουμ που είχε προηγηθεί το 1971, το “Meddle”, είχε δείξει το δρόμο που θα ακολουθούσαν οι PINK FLOYD. Το “Meddle” ήταν κομβικό γιατί κάπου τότε άρχισαν οι νέοι FLOYD να ενηλικιώνονται (στίχοι όπως “every year is getting shorter” στο “Time” φανερώνουν μια αρκετά σοβαρή και προσγειωμένη ματιά στη ζωή), να κατανοούν τη μουσική βιομηχανία που τους είχε φέρει ήδη το κεφάλαιο για να επενδύσουν σε κάτι που θα άλλαζε άρδην τη καριέρα τους και, γιατί όχι, σε μια εποχή που υπήρχε ακόμα παρθενογένεση, την ίδια τη μουσική. Πρέπει πιστεύω να ομολογήσουμε πως οι μπάντες που επαναστάτησαν και άλλαξαν τον ρου της ιστορίας δεν το έκαναν χωρίς το απαραίτητο οικονομικό κεφάλαιο (προφανώς και υπήρχε ταλέντο και δημιουργική ορμή αλλά ας μην πλανιόμαστε). Το άλλο πλεονέκτημα ήταν πως, έχοντας ήδη κάνει τρομερές πωλήσεις και έχοντας γίνει μια περιζήτητη μπάντα, η EMI προσέφερε το 1971 ένα συμβόλαιο που τους έδωσε απεριόριστο χρόνο στο στούντιο, όλα πληρωμένα. Οι PINK FLOYD το 1973 ήταν μια από τις πλουσιότερες μπάντες στο κόσμο, κάτι που τους επέτρεψε να ηχογραφήσουν το έπος “Echoes” στο αρχαίο θέατρο της Πομπηίας με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Το κομμάτι αυτό και το “Meddle” γενικά, όπως είπα, ήταν κομβικά γιατί τους πήγε από μια jam μπάντα σε μια αρμάδα τραγουδοποιών, σοβαρών songwriters. Όπως έχει πει και ο Gilmour, με το “Echoes” συνειδητοποίησαν πως μπορούν να γράψουν ποιοτική, επαγγελματική αλλά και ιδιαίτερα πειραματική μουσική χωρίς τον Syd Barrett. Αυτή η μετάβαση είναι πιστεύω το σημάδι μιας ώριμης μπάντας, κάτι που έχουν πει για παράδειγμα οι Geddy Lee και Alex Lifeson για το τι σήμαινε σε προσωπικό επίπεδο το κατόρθωμα του “Moving pictures” στο οποίο οι RUSH έγραφαν μουσική και δεν βασίζονταν μόνο σε αυτοσχεδιασμούς ή τζαμαρίσματα ή ένα βασικό guitar riff. Ο ίδιος ο Waters είχε πει πως δεν ήθελε να παίζει ακόμα ψυχεδελικό “space rock” όπως ισχυρίζεται ο ίδιος. Μάλιστα, είχε δηλώσει επηρεασμένος και ιδιαίτερα εντυπωσιασμένος από το σόλο ντεμπούτο του John Lennon με την Yoko Ono, “Plastic ono band” του 1970. Ακούγοντας σήμερα το “Dark side of the moon”, ένα άλμπουμ που ηχογραφήθηκε σαν ένα αυτοτελές κομμάτι με επαναλαμβανόμενα μουσικά και στιχουργικά θέματα (η αλληλουχία συγχορδιών στο “Breathe” για παράδειγμα επαναλαμβάνεται σε πολλά σημεία), ο ακροατής σίγουρα νιώθει πως υπάρχει εδώ ένα ολοκληρωμένο όραμα που αγγίζει κάθε κομμάτι του δίσκου ως μουσική, στίχο, εξώφυλλο, παραγωγή, ήχος… τα πάντα. Είναι ένα τέλειο άλμπουμ γραμμένο από μια ελίτ μουσικών και όχι μονάχα παιχτών, που είχαν τρομερή όρεξη και πάρα μα πάρα πολλές ιδέες.

Το “Dark side of the moon” γράφτηκε μα που αλλού από τα θρυλικά Abbey Road Studios στο οποίο συνάντησαν τον γίγαντα Alan Parsons που είχε δουλέψει στο παρελθόν για τους THE BEATLES. Εκεί βρήκαν και πειραματίστηκαν σαν τρελοί επιστήμονες με κονσόλες, λούπες, πλήκτρα, μπομπίνες και διάφορες τεχνικές ηχογράφησης. Ο μέσος ακροατής, ειδικά σήμερα, ίσως να μην το προσέξει, αλλά μεγάλο μέρος της «μουσικής» στο δίσκο είναι ένα συνονθύλευμα ήχων, φωνών σε αντίστροφη φορά, ήχους από μηχανές και άλλα. Αυτό που πολλοί ίσως αποκαλέσουν «ψυχεδέλεια», όρος που λειτουργεί σαν αναφορά σε οτιδήποτε παράξενο και ασυνήθιστο, είναι βασικά μια παρέα νέων μουσικών που παίζουν με την τεχνολογία σαν μικρά παιδιά στη παιδική χαρά. Σ’ αυτό συνέβαλλε πολύ και ο Parsons ο οποίος είχε επίσης φροντίσει να καλέσει στο στούντιο την τραγουδοποιό Clare Torry η οποία μας προσέφερε την ανατριχιαστική της ερμηνεία στο “The great gig in the sky” (τίτλος που αναφέρεται πάλι στο θάνατο, ένα σταθερό θέμα στο άλμπουμ). Η ίδια ήταν μια άγνωστη καλλιτέχνης που είχε δουλέψει σε διάφορα άλμπουμ ως session τραγουδίστρια. Αφού ο Waters της εξήγησε το concept, η Torry, όντας μπερδεμένη, δεν ήξερε τι να τραγουδήσει και, με την παρότρυνση του Parsons, ουσιαστικά έκανε τα διάσημα ουρλιαχτά και βογγητά που ακούμε στο κομμάτι (ειλικρινά, φαντάζεστε να τραγουδούσε κανονικούς στίχους;) πάνω από το σόλο πιάνο του Richard Wright. Οι FLOYD ενθουσιάστηκαν και μάλιστα κράτησαν και μίξαραν και τις τρεις απόπειρες που έκανε και την έστειλαν σπίτι της με έναν μισθό… 30 λιρών που θεωρούνταν το κανονικό για session μουσικούς στα 70s. Η ίδια δεν ήξερε βέβαια αν θα κρατήσουν την ηχογράφηση ή όχι, γεγονός που δείχνει μια κάποια απουσία επαγγελματισμού από μια μπάντα που είχε γίνει αυθεντία και μάρκα και δεν χρωστούσε κανέναν. Eνώ το όνομα της συμπεριλήφθηκε στα credits, δεν της έδωσαν κάποιο εύσημο στο κομμάτι της σύνθεσης γεγονός που οδήγησε την Torry σε μήνυση προς την EMI και το συγκρότημα. Η ιστορία έληξε το 2005 εκτός δικαστηρίου και η Torry έλαβε εύσημα για τη σύνθεση του “The great gig in the sky” εξ ημισείας με τον Wright. 

Το εξώφυλλο, σχεδιασμένο από την κατεξοχήν εταιρία των 70s prog σχημάτων, Hipgnosis, φιλοτεχνήθηκε από τους Aubrey Powell και Storm Thoergerson οι οποίοι είχαν λάβει ξεκάθαρες οδηγίες από τον Wright για ένα μινιμαλιστικό, απλό αλλά και έξυπνο σχέδιο. Η φωτογραφία ενός πρίσματος που φιλτράρει το φως που διαθλάται, εικόνα που για τους Waters και Wright συνόψιζε ιδανικά το concept και την ατμόσφαιρα του δίσκου, ενός που έγινε χρυσό στις ΗΠΑ και Αγγλία τον πρώτο μήνα της κυκλοφορίας του και, πλέον, ένα από 25 κορυφαία best sellers στην ιστορία της μουσικής στις ΗΠΑ.

Όσο για την αξία του δίσκου για οπαδούς και μουσικούς, τι να πω που δεν έχει ήδη ειπωθεί; Έχει επηρεάσει τόσους και τόσους, αντιγραφεί, διασκευασθεί σε metal αλλά και dub reggae εκδοχές. Μεγάλες μορφές του σύγχρονου prog rock (και εδώ να πω πως το 1973 κανένας δεν χρησιμοποιούσε τη ταμπέλα αυτή) όπως ο Steven Wilson, το συγκαταλέγουν στα τοπ δέκα, καθηγητές και σχολές διδάσκουν τα κομμάτια και το songwriting με τις ιδιαίτερα πολύπλοκες και ασυνήθιστες συγχορδίες και συνδυασμούς που σε ταξιδεύουν από τα μπλουζ στο fusion (δεν είναι τυχαίο πως ο Wright συνέλαβε τη μελωδία στο πιάνο για το “The great gig in the sky” από τον Miles Davis). Πολλοί είναι κείνοι που δεν συγκινούνται αλλά καταλαβαίνουν τη σημασία του “Dark side…” αλλά, για τον γράφοντα, είναι σχεδόν σε καθημερινή βάση, το καλύτερο και πιο διαχρονικό άλμπουμ στην ιστορία της ροκ μουσικής.

Did you know that:

• Ο τίτλος “Dark side of the moon” αρχικά προοριζόταν μόνο για το κομμάτι “Brain damage” όπου υπάρχει ο στίχος “and if the band you’re in starts playing different tunes, I’ll see you on the dark side of the moon”. Ο στίχος αναφέρεται σε φάσεις που ο Syd Barrett κυριολεκτικά έπαιζε άλλα κομμάτια στη μέση του setlist. Στο ίδιο κομμάτι επίσης ακούγεται ο στίχος “the lunatic is on the grass” με τον Barrett να είναι ο “lunatic” και το χορτάρι εκείνο στο οποίο απαγορεύεται να περπατάς ή να φέρνεις τον σκύλο βόλτα. Κλασσική βρετανική ειρωνεία.
• Οι πωλήσεις του δίσκου ήταν πραγματικά τεράστιες. Έχει πουλήσει συνολικά πάνω από 45.000.000 αντίτυπα παγκοσμίως και είναι ο τρίτος σε πωλήσεις δίσκος όλων των εποχών σε όλα τα είδη μουσικής. Ταυτόχρονα, είναι ο δίσκος των 70s με τις μεγαλύτερες πωλήσεις.
• Η επιτυχία του άλμπουμ ήταν πρωτόγνωρη και έφερε πολλά πλούτη στη μπάντα με τον Waters, γνωστό για την ανοιχτή του στήριξη σε σοσιαλιστικά κόμματα, να δηλώνει πως είχε γίνει ένας κανονικότατος καπιταλιστής που ήθελε να αγοράσει ένα Bentley αμάξι.
• Πολλά από τα χρήματα που κέρδισαν, δόθηκαν στους φίλους τους Monty Pythons για τις ανάγκες των πρώτων τους επεισοδίων στη τηλεόραση.
• Ο Waters πρόσφατα ανακοίνωσε πως σχεδιάζει να επαναηχογραφήσει το “Dark side…” με δύο ακόμα μουσικούς που δεν γνωρίζω ακόμα. Ο ίδιος ισχυρίζεται πως είναι απαραίτητο επειδή πολλοί ακόμα δεν έχουν καταλάβει το όραμά του. Σύμφωνα με κάποιες φήμες, θα παίξει ένα σόλο μπάσο στο “Us and them” και θα προσθέσει και άλλες πινελιές. Πως θα τα καταφέρει ωστόσο δεν ξέρω, αφού οι Gilmour και Mason έχουν τα δικαιώματα στο όνομα PINK FLOYD.
• Μια αρχική μορφή του “Breathe” που ανοίγει το άλμπουμ, μπορείτε να ακούσετε στο ντοκιμαντέρ “The body” από το 1970 από τον σκηνοθέτη Roy Battersby.
• Για πολλούς, ο Alan Parsons θα έπρεπε να έχει credits στο δίσκο όχι μόνο ως ηχολήπτης, αλλά παραγωγός αφού έδωσε πολλές ιδέες στο συγκρότημα και ο ίδιος ευθύνεται για το γεγονός ότι ο Wright παίζει πιάνο αντί για Hammond στο “The great gig in the sky”, όπως και για τους ήχους ξυπνητηριών και ρολογιών τοίχου στο “Time” που είχε ηχογραφήσει στα πλαίσια ενός πειράματος για τετρακάναλη μίξη.
• Το πρώτο single του δίσκου και μεγάλο σουξέ, ήταν το “Money” που είναι ουσιαστικά ένα μπλουζ κομμάτι.
• Σχετικά πάλι με τον τίτλο του δίσκου, μια άλλη μπάντα με τον τίτλο “Medicine head” σχεδίαζαν να κυκλοφορήσουν έναν δίσκο με τον τίτλο “The dark side of the moon”. Έτσι, ο προσωρινός τίτλος, προτού οι “Medicine head” τελικά αλλάξουν τα σχέδια τους, ήταν “Eclipse: a piece for assorted lunatics”.

Φίλιππος Φίλης