a
“Die like a hero, live like a man”
Λίγες μέρες πριν την κυκλοφορία του “Pro Xristou”, βρεθήκαμε με τον Σάκη Τόλη, ηγέτη των ROTTING CHRIST, στο “God’s Restaurant” στον πεζόδρομο της Ακρόπολης, όχι μόνο για «γευσιγνωσία», αλλά βασικά για να τα πούμε σχετικά με το ολοκαίνουργιο άλμπουμ του συγκροτήματος και τα νέα του –ίσως- πιο δημοφιλούς ελληνικού σχήματος.
Τώρα που λέμε για το φαγητό, όταν βγαίνετε περιοδεία, τι τρώτε;
Άμα σου πω ότι ξεκίνησα χάπι για τη χοληστερίνη γι’ αυτό το λόγο, τη κακή διατροφή; Συνήθως έχουμε καλές προϋποθέσεις αλλά όταν είναι περιοδεία, πολλές φορές αναγκαζόμαστε το βράδυ, μετά τη συναυλία που είναι όλα κλειστά, να τρώμε πίτσες, σουβλάκια. Δηλαδή οτιδήποτε junk food υπάρχει, με αποτέλεσμα γυρνάμε ψιλο-άρρωστοι πολλές φορές πίσω, γιατί τρώμε άσχημα την ώρα της συναυλίας όταν τελειώνεις. Είναι σαν να κάνεις στην ουσία μαραθώνιο, είσαι μιάμιση ώρα πάνω στη σκηνή και τα δίνεις όλα. Καταλαβαίνεις ότι πεινάς και τρως σε άσχημη ώρα. Όταν τρως ας πούμε μια πίτσα το πρωί στις πέντε η ώρα καταλαβαίνεις ότι αυτό είναι ό,τι χειρότερο για κάποιον που έχει περάσει τα 50.
Τσιμέντο πέφτει αυτό!
Τσιμέντο και στο αίμα, μην ξεχνάς ότι είμαστε μιας κάποιας ηλικίας και η χοληστερίνη χοροπηδάει.
Ναι, ναι, είναι θέμα αυτό από τη μια. Από την άλλη, δεν έχεις ένα rider να τους πεις;
Ναι, έχω. Στην Αμερική δεν δίνει τίποτα κανένας. Στην Αμερική είναι διαφορετικά. Η Ευρώπη, όποτε πάμε, έχει πολύ καλές συνθήκες. Τον τιμούν τον καλλιτέχνη τα μαγαζιά, οι διοργανωτές. Στην Αμερική δεν σου φέρνουν ούτε νερό. Σου δίνουν ένα buy out ποσό, σου λένε “πάρε ό,τι θέλεις μόνος σου όπου είσαι”. Οπότε καταλαβαίνεις.
Έχει πέσει εκεί junk food….
Γυρίσαμε με 5 κιλά παραπάνω ο καθένας και με τη χοληστερίνη στα 300. Γιατί αναγκαστικά είναι άλλες οι συνθήκες. Είναι χώρες και χώρες. Πιο πολλές χώρες φυσικά, τον προσέχουν τον καλλιτέχνη, μας δίνουν και τρώμε και τέτοια. Αλλά τα βράδια είναι θάνατος.
Τραγωδία. Τώρα είδα στην Αυστραλία που περιοδεύετε, έχετε κάνει meet ‘n’ greet, που το διαφημίζετε ως free meet ‘n’ greet, που το κάνατε και στη Νότια Αμερική.
Αυτό το κάναμε και στη Νότια Αμερική, πέτυχε. Και ήταν δική μου απόφαση αυτό, διότι στις εποχές που ζούμε τις δύσκολες, το τελευταίο πράγμα που θα ήθελα θα είναι να πάω να κάνω αρπαχτές οπουδήποτε. Δεν μου αρέσει το meet ‘n’ greet να πληρώνεται. Διότι είμαι και εγώ οπαδός και ξέρω τη κατάσταση πως είναι. Το κάναμε βιολογικά και μόνο, αν και έχω έρθει πολλές φορές σε σύγκρουση με κάποιους διοργανωτές, αλλά είναι ένα μέρος αναπόσπαστο των συμβολαίων μας.
Είχες κάνει ποτέ VIP εισιτήρια και τέτοια;
Όχι, όχι, μπορεί να τα είχε κάνει μόνος του ο promoter. Αλλά εγώ προσωπικά δεν είχα δώσει ποτέ το ΟΚ. Μετά από κάθε συναυλία, βγαίνω έξω και μιλάω με κόσμο απλά. Μερικές φορές με κουράζει. Αμερική τώρα που ήμασταν, μετά από κούραση, αϋπνία, έπρεπε να κάτσω δύο ώρες να μιλάω με κόσμο. Μου άρεσε γιατί γνώριζα κόσμο, γνώριζα την νέα γενιά metal που έρχεται η οποία, ευτυχώς, υπάρχει. Και αυτό είναι πολύ θετικό για όλους μας.
Ναι. Πες μου τώρα, λέμε για την νέα γενιά, πόσο σε έχει κουράσει (αφόρητα θα μου πεις, το ξέρω), το να ασχολείσαι με όλες τις πτυχές του φαινομένου που λέγεται ROTTING CHRIST; Γιατί οι ROTTING CHRIST είναι ένα φαινόμενο αυτή τη στιγμή.
Θα σου πω. Έχω συνεργάτες, δεν μπορώ να πω ότι δεν έχω συνεργάτες. Οι οποίοι είναι έμπιστοι, με τα πολλά χρόνια κατάφερα και είναι έμπιστοι. Αλλά σίγουρα άμα δεν ρίξεις από πάνω σου το κουμάντο της μπάντας (του μαγαζιού θα έλεγε κάποιος), πίστεψέ με, χάνεται ο δρόμος αυτός που θέλεις εσύ. Δηλαδή, έτυχε να αφήσω σε άλλο κόσμο και η μπάντα για ένα χρόνο και είχε πάει εντελώς διαφορετικά απ’ αυτό που ήμουνα εγώ. Οπότε λέω “Σάκη είσαι επαγγελματίας, κάνεις αυτή τη δουλειά. Ξυπνάς το πρωί, πας το παιδί στο σχολείο, ανοίγεις τον υπολογιστή και κάνεις όλες τις δουλειές”. Και έτσι έχω μάθει και πολύ κόσμο. Ας πούμε, χρόνο δεν έχω, αλλά έχω γλυτώσει την ανασφάλεια που έχει ένας καλλιτέχνης. Πολλά φεστιβάλ τα κλείνω και μόνος μου, τα μεγάλα, γιατί τους ξέρω προσωπικά. Αυτό είναι πολύ καλό, αλλά είναι και πολύ κουραστικό. Αλλά στη ζωή τίποτα δεν είναι εύκολο, έτσι;
Ναι, δεν το συζητάω! Δεν μου λες, έχουμε το κομμάτι “Like father, like son”. Εσύ μπορεί να έχεις κόρη, αλλά από ότι καταλαβαίνω, νομίζω ότι αυτό το κομμάτι έχει γραφτεί για το πόσο σου λείπουν οι κόρες σου όταν είσαι περιοδεία.
Οι κόρες μου, η μια είναι 17, η άλλη είναι 9. Να σου πω, ήθελα να δοκιμάσω κάτι διαφορετικό σε αυτό το δίσκο. Κάτι πιο επικό θα έλεγα, κάτι πιο καθημερινό, κάτι που είναι κόντρα στο νέο κατεστημένο ας πούμε θα έλεγα, τη νέα τάξη πραγμάτων. Κάποιος να μιλήσει για σχέσεις πατέρα προς κόρη. Ναι, μου λείπουν πάρα πολύ τα παιδιά μου. Μεγαλώσανε. Πολλές φορές έχω χάσει πάρα πολλά επεισόδια. Και αυτό με ωθεί πάρα πολλές φορές, να πιάσω τη κιθάρα και να γράψω, έχω την ανάγκη να γράψω. Και αποφάσισα να γράψω ένα κομμάτι έτσι, “γιατί όχι;” λέω. Γιατί είναι το πιο ιερό πράγμα για μένα, οι σχέσεις πατέρα με γιό…και με κόρη μη παρεξηγηθώ έτσι;
Σαφώς, αλλά γνωρίζοντας τις καταστάσεις που βιώνουμε εμείς οι γονείς, ήμουν 100% βέβαιος ότι το κομμάτι αυτό, είναι η προέκταση όλης αυτής της αγάπης που έχει ο γονιός για το παιδί του.
Και είναι κάτι πολύ ιερό. Γιατί πολλές φορές μου λένε “Σάκη έχεις κάνει το όνειρο σου πραγματικότητα”. Ναι, αλλά τις στιγμές που περάσαμε με τα παιδιά μου, δεν συγκρίνονται. Έχουμε μια μεγάλη οικογένεια, που λέγεται metal οικογένεια.
Αλλά είναι και η οικογένεια που γυρνάς στο σπίτι και είναι εκεί πέρα, αυτό.
Είναι και η καθημερινότητα, είναι και τα παιδιά τα ίδια. Οι οποίοι μου δίνουν και την ώθηση για να συνεχίσω. Γιατί μου λένε “Σάκη που βρίσκεις χρόνο;”. Αν δεν είχα τα παιδιά, προφανώς, δεν θα είχα ζορίσει τα πράγματα τόσο πολύ. Δεν θα τα πίεζα και δεν θα δούλευα τόσο πολύ. Διότι σου δίνουν και ερέθισμα να συνεχίσεις. Οπότε ναι, έκανα και κάτι διαφορετικό σε αυτό το δίσκο.
Αυτό το πράγμα, η νέα γενιά αδυνατεί να το καταλάβει, αλλά δεν πειράζει. Αρκεί που το καταλαβαίνεις εσύ, που γράφεις τη μουσική και καταλαβαίνεις τη κινητήρια δύναμη ας πούμε πίσω απ’ όλα αυτά τα πράγματα.
Είναι κινητήρια δύναμη το να είσαι γονέας και να παλεύεις για το παιδί σου. Όσο παράξενο κι αν φαίνεται σε συνομήλικους που μου λένε “πως προλαβαίνεις;”. Μου δίνει ερέθισμα, μου δίνει δύναμη να συνεχίσω. Αλλιώς, πίστεψέ με, θα είχα σταματήσει ακόμα και τη μπάντα να σου πω την αλήθεια.
Είμαι 100% βέβαιος γι’ αυτό το πράγμα. Πάμε να μου πεις τώρα, έχεις κάνει solo δίσκο, το οποίο θεωρώ ότι ήταν μια καθαρτική κίνηση για σένα. Δηλαδή, μιλώντας τώρα ξεκάθαρα, στους ROTTING CHRIST, έχεις ένα πνεύμα που το έχεις φτιάξει εσύ, είναι η απόλυτη μαγκιά σου για εμένα αυτό. Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό μέσα στους ROTTING CHRIST, έχεις και κάποια πράγματα που θέλεις να βγάλεις προς τα έξω. Αυτό λοιπόν το έκανες με το solo σου άλμπουμ. Ποια πλευρά του Σάκη ήθελες να βγάλεις προς τα έξω;
Ήθελα να βγάλω τη πιο ανθρώπινη, τη πιο DIY, τη πιο “του οπαδού”. Πολλές φορές αναρωτιέται ο κόσμος “γιατί το κάνεις αυτό;”. Έβγαλα ένα δίσκο ο οποίος δεν έχει εταιρεία, που τον έβγαλα μόνος μου, τον οποίο αναγκάστηκα να τον βγάλω γιατί είχα κάποιες παραπάνω ανησυχίες από ROTTING CHRIST. Και αντιπροσωπεύει την ήρεμη πλευρά του εαυτού μου, τη πιο ρομαντική πλευρά του εαυτού μου. Το ‘κανα και έπαιξα και μερικές συναυλίες μάλιστα. Ειδικά εδώ στην Ελλάδα που και πάλι, δεν το κάναμε για οικονομικούς σκοπούς, διότι πίστεψέ με, δεν βγαίνουν λεφτά έτσι. Το κάνω για να ξυπνήσω τη σκηνή τη τοπική σε μέρη που δεν μπορούσα να πάω αλλιώς. Παίξαμε σε μικρά μέρη, στη Πτολεμαΐδα, στην Ξάνθη, δεν πατάει κανένας εκεί. Πάω με το προσωπικό μου, πάω έτσι για να γνωρίσω το κόσμο και καθαρά για να παίξω για τον κόσμο. Η επαφή αυτή είναι αυτό που δίνω και αυτό που παίρνω. Είναι η αγάπη. Παίρνω αγάπη από αυτό.
Όλη αυτή η διαδικασία του solo δίσκου, πως επηρέασε το δίσκο των ROTTING CHRIST; Σε φάση “ξαλάφρωσα, πάμε τώρα να δούμε τι κάνουμε με τους ROTTING CHRIST, που είναι η κανονική μου μπάντα, το όχημά μου”;
Ναι, κοίταξε να δεις. Ξαλάφρωσα, έβγαλα μια ανησυχία μου. Μπορεί να ξαναβγάλω κι άλλη. Γιατί μου αρέσει να γράφω, είναι καθαρτικό όπως είπες. Γιατί πάντα χρειαζόμαστε περιόδους κάθαρσης. Μπορεί να ξαναβγάλω κι άλλο δίσκο, βασικά δουλεύω ένα δίσκο ακόμα, γιατί η αγάπη μου είναι αυτή, το χόμπι μου, να γράφω μουσική. Και τώρα συνεχίζουμε το ROTTING CHRIST που είναι 35 χρόνια και είναι μια πολύ δύσκολη χρονιά εφέτος, γεμάτη, έχουμε ξεκινήσει από το Φεβρουάριο και είμαστε τρεις μήνες ήδη στο δρόμο.
Ναι, είναι φοβερό αυτό το πράγμα, βγαίνει ο δίσκος τον Μάιο και είσαι σε περιοδεία από τον Ιανουάριο.
Είναι περίπου τρεις μήνες πριν και σε περιοχές που είναι δύσκολες. Τώρα Νότια Αμερική, Βόρεια Αμερική, Καναδά, τώρα πάω Αυστραλία σε μια βδομάδα (σ.σ. οπότε καταλαβαίνετε και πότε έγινε η συνέντευξη). Να σου πω ότι όλα αυτά είναι, δοκιμάζω τα όρια μάλλον. Ήταν λίγο παραπάνω απ’ ότι περίμενα, να σου πω την αλήθεια. Αλλά είναι εποχή η οποία είναι μετα-πανδημική εποχή θα έλεγα και όλες οι μπάντες έχουν βγει στο δρόμο. Έχω εντυπωσιαστεί με το πόσες μπάντες είναι αυτή τη στιγμή στο δρόμο. Τρομερό.
Περιοδεύουν και ξαναπεριοδεύουν και ξαναπεριοδεύουν.
Και μπάντες οι οποίες πως να στο πω, είχαν χαθεί για καιρό. Δηλαδή κάνουν reunion, πάρα πολλές μπάντες.
Βλέπεις ότι ο κόσμος έχει αυτή τη δίψα μετά τη πανδημία να πάει να δει ακόμα τόσες συναυλίες;
Παρά την οικονομική δυσπραγία που υπάρχει παντού στο κόσμο -ταξιδεύω και το βλέπω- είναι παγκόσμιο πρόβλημα αυτή τη στιγμή, βλέπω ότι οι συναυλίες πάνε καλύτερα από ποτέ. Τώρα, γιατί γίνεται αυτό; Θεωρώ ότι ο άνθρωπος είδε την άλλη πλευρά της μοναξιάς που περάσαμε όλοι στη πανδημία και σου λέει “θα διασκεδάσω, φίλε. Δεν με ενδιαφέρει. Κι ας είναι τα πράγματα έτσι, θα πάω να διασκεδάσω. Θα περάσω καλά με την παρέα μου”. Αυτό συμβαίνει τώρα, δεν ξέρω τι θα γίνει από Σεπτέμβριο, που θα έχουν πάει όλοι και μπορεί να μην έχει κανείς μια. Αλλά πιστεύω ότι για κάποιο λόγο οι συναυλίες πάνε καλά. Όχι τα οικονομικά τόσο πολύ, διότι είναι πάρα πολύ ακριβά πια.
Είναι πολύ πιο ακριβό το να διοργανώσεις μια συναυλία. Είναι γύρω στο 60% πιο ακριβό.
Το ξέρω, είναι τρομερό πράγμα αυτό. Είναι όλα πιο ακριβά, αλλά συνεχίζουμε γιατί είναι η τρέλα μας και αυτό μας κάνει και κάνουμε μία απόδραση από την πραγματικότητα.
Λες τον δίσκο τώρα “Προ Χριστού”. Το “Κατά τον δαίμονα εαυτού” το είχες γράψει στα ελληνικά, το “Pro Xristou” γιατί δεν το έγραψες στα ελληνικά;
Γιατί δεν μπορούσε να το διαβάσει ο κόσμος έξω. Με το “Κατά τον δαίμονα εαυτού” είχα πρόβλημα, ειδικά στις πλατφόρμες και τα λοιπά. Δεν υπήρχε η γραμματοσειρά. Οπότε μπορεί να κυκλοφορήσουμε κάποιες εκδόσεις μόνο Ελληνικά, μόνο το βινύλιο ας πούμε.
Παρόλα αυτά όμως, μέσα τα τραγούδια, μου έχεις βάλει μέσα τα διάφορα σύμβολα.
Αυτά είναι για τη φυσική κόπια. Στις πλατφόρμες αναγκαστικά θα τα αλλάζεις γιατί αλλιώς δεν τα δέχονται. Τι θα τους βάλω ρούνους που έχω μέσα; (γέλια) Ξέρεις βέβαια, πολλές φορές αναγκάζεις το κόσμο να γκουγκλάρει και να μάθει δύο τρία πράγματα παραπάνω. Εσύ τώρα ξέρεις τι λέει έτσι; Αλλά υπάρχει κάποιος κόσμος, που στο τέλος της ακρόασης λέει “α, έμαθα και κάτι”.
Από την άλλη, έχεις μερικούς τίτλους, οι οποίοι μπορεί να είναι γραμμένοι στα Λατινικά, αλλά είναι άλλες γλώσσες. Αυτό που κάνεις πάντα. Δεν μου λες τώρα, σου έχει πει κανείς οπαδός “ρε μεγάλε, γράψε κάτι πιο στρωτό. Παίζει το άλμπουμ και λέω “φοβερό τραγούδι το….7” ας πούμε”. (γέλια)
Το κάνω πολλές φορές, γιατί μου αρέσει να πάω στα όρια πολλές φορές τη ζωή μου. Το ξέρω ότι είναι αντιεμπορικό αυτό, αλλά υπάρχει κόσμος που μου λέει “πω Σάκη με έχεις ωθήσει να μάθω ελληνικά γι’ αυτό το λόγο. Δηλαδή να μάθω έστω και λίγα”. Και αυτό πραγματικά με χαροποιεί. Σίγουρα δεν είναι εμπορικό πολύ, αλλά δίνεις μια σφραγίδα ότι είσαι από ένα μέρος συγκεκριμένο. Σου δίνει μια προσωπικότητα.
Σαφώς. Το έχω πει και σε σένα και το λέω γενικώς ότι η προσωπικότητα που βγάζουν οι ROTTING CHRIST είναι πολύ παραπάνω από το αν είναι καλός ο δίσκος ή κακός.
Συμφωνώ και αυτό μερικές φορές είναι πιο σημαντικό.
Έχει γίνει μεγάλη κουβέντα για το εξώφυλλο. Το εξώφυλλο έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές ήδη. Πως κατέληξε αυτό το εξώφυλλο, δεν το είχες προσέξει εσύ, δεν το είχες παρατηρήσει;
Κοίταξε να δεις, εκείνη τη στιγμή όταν ήταν να κυκλοφορήσει, δεν είχα δει όλα τα demo. Αλλά κατά δεύτερον, συζήτησα με την εταιρεία και μου είπε “είναι public domain”. Προτίμησα να κάνω ένα αντι-ΑΙ δίσκο, να αφοσιωθώ σε κάτι τελείως αναλογικό, σε έναν υπέροχο πίνακα, ο οποίος είχε να κάνει με το concept του δίσκου. Και ας έχει χρησιμοποιηθεί. Για τον λόγο ότι είναι public domain, ο καθένας μπορεί να το χρησιμοποιήσει και πάνω από όλα, με γυρνάει σε εποχές που μεγαλώσαμε που βγάζαμε δίσκους ή εξώφυλλα σαν demo.
Που πολλές φορές, έπαιρνες το δίσκο για το εξώφυλλο.
Και όχι μόνο αυτό. Ας πούμε, παραδείγματος χάριν, οι BATHORY, το “Blood fire death” είναι πίνακας. BOLT THROWER, πίνακας. Έτσι μεγαλώσαμε. Ένιωσα αυτή την αίσθηση, την ανάγκη να γυρίσω στο παρελθόν και να κάνω κάτι αρκετά old school. Φυσικά, η νέα γενιά δεν το ξέρει αυτό. Αλλά ήθελα και μια αντί-ΑΙ εποχή. Να χρησιμοποιήσω έναν πίνακα, έναν πίνακα τελείως της Αναγέννησης.
Ναι, ναι, παρόλα αυτά, δεν είχε και έναν πίνακα “προ Χριστού”. Και αυτό που απεικονίζει ο πίνακας είναι “μετά Χριστόν”.
Ναι, αλλά δείχνει το θέμα της καταστροφής, το οποίο ήθελα να επιμείνω πάνω σε αυτό. Η καταστροφή του αρχαίου πολιτισμού σε όλη την Ευρώπη από την έλευση του Χριστιανισμού, είναι και το concept του δίσκου.
Μιας και ανέφερες το ΑΙ, έχεις πειραματιστεί καθόλου, με το ΑΙ ως βοήθεια;
Μουσικά όχι, ούτε καν το σκέφτομαι. Ούτε στίχους. Δεν το έχω κάνει. Με τρομάζει λίγο, αν και είμαι άνθρωπος ανοιχτόμυαλος.
Αυτό θέλω να δω, γιατί δεν το χρησιμοποιείς;
Γιατί θέλω οτιδήποτε να είναι custom. Δηλαδή να είναι custom 100%. Και νομίζω πως είμαι αρκετά μεγάλος πια, για να βγάλω κάτι έτοιμο από το ΑΙ ή οτιδήποτε. Σίγουρα ποτέ δεν ξέρεις τι γίνεται σε δέκα χρόνια, μπορεί να είναι όλα έτσι. Αλλά βλέπω μια τάση η τέχνη, η δική μας τέχνη, να βγάζει κίτρινη κάρτα ή και κόκκινη κάρτα σε όποιον χρησιμοποιεί ΑΙ. Δηλαδή χρησιμοποίησαν οι DEICIDE, οι PESTILENCE, ωπ, με τη μια!
Έγινε χαμός με το PESTILENCE ειδικά. Και DEICIDE. Ιδίως με τους PESTILENCE αλλάξαν το εξώφυλλο.
Αυτό δείχνει πως ο κόσμος θέλει να δώσει παραπάνω δουλειά στα παιδιά. Αλλά το ποτάμι πάει μπροστά, δεν μπορούμε ξαφνικά να το αγνοήσουμε. Στη μουσική μου προσωπικά, δεν θα το ήθελα κάτι τέτοιο. Σίγουρα, ένα χέρι βοηθείας θα ‘θελα, αλλά μάλλον ατύχησα. Μάλλον η επόμενη γενιά, εγώ αφοσιώθηκα εκεί, αφοσιώθηκα σε όλη τη ζωή μου. Και μάλλον δεν αλλάζει αυτό.
Το streaming έχεις νιώσει ότι σε έχει βοηθήσει πολύ;
Ναι, έχει βοηθήσει. Στην αρχή φοβόμασταν πάρα πολύ και γι’ αυτό. Όταν είχε βγει το streaming είχαμε πει “πω, πω τι πάθαμε, καταστροφή”. Νομίζω ότι παρά το μικρό ποσό που δίνει, είναι μια σωτηρία μικρή για τον καλλιτέχνη, όσο κι αν φαίνεται παράξενο αυτό. Δηλαδή κάποια στιγμή είχαμε φτάσει να μην παίρνουμε τίποτα. Με το streaming κάτι παίρνουμε. Φυσικά πρέπει να κάνεις πολλές πωλήσεις και πάρα πολλά streams.
Δεν βρίσκεις ότι μια νέα γενιά οπαδών, γνώρισε τους ROTTING CHRIST, μέσα από το streaming;
Μια ολόκληρη γενιά. Και πολλές φορές, μου δίνει την ευκαιρία, κάποιος στη Βραζιλία να το ακούσει την ίδια ώρα που το ακούει κάποιος εδώ πέρα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Αυτό νιώθεις ότι το έχεις εξαργυρώσει στις συναυλίες σου;
Αυτό ακριβώς. Ήθελα να πω σε όλες τις μπάντες “μα πάθαμε μεγάλη ζημιά”, δεν πάθαμε καμία ζημιά σε βάθος χρόνου. Διότι, ζούμε από το δρόμο. Μια μπάντα ζει, όταν κάνει περιοδείες και μάλιστα δύσκολα. Πρέπει να κάνει πολλές συναυλίες. Αυτό πρέπει να το καταλάβει ο κόσμος ότι το να βγει ένας δίσκος και να χάσω εγώ ας πούμε ένα ποσό πολύ μικρό, δεν με ενδιαφέρει. Πολλές φορές το δίνω και σε κόσμο που το έχει ανάγκη που λέει ο λόγος. Με ενδιαφέρει να είμαι καλά στην υγεία μου και να μπορώ να παίξω συναυλίες. Το καταλάβαμε με τον κορονοϊό: σταματήσαμε και φύγαμε όλοι 400 βήματα πίσω. Και εμπλοκή, δεν ξέραμε αν θα κάνουμε τίποτε άλλο. Συνειδητοποίησα ότι ζούμε από το δρόμο και μάλιστα πιο πολύ το merchandise είναι, που ο κόσμος αγοράζει και στηρίζει με φυσικές κόπιες. Δεν μπορώ να κατηγορήσω κάποιον που το κατεβάζει, ή δεν το αγοράζει, γιατί προφανώς δεν έχει χρήματα. Οπότε η πληρωμή μου εμένα είναι να ακούει κάποιος το δίσκο και να είναι χαρούμενος. Και αυτό μου δίνει ώθηση να συνεχίζω και να γράφω μουσική.
Και συν τοις άλλοις, μπορεί να έρθει στη συναυλία σου και να πάρει και merchandise. Οπότε έχεις κέρδος.
Ακριβώς. Το merchandise έχει γίνει αυτό που μας ζει. Όλες τις μπάντες, όσο και να είναι παράξενο. Είχαμε περιοδεία και λέγαμε “τώρα, τι έγινε το merchandise να σωθούμε;”. Κατάλαβες; Δηλαδή τα έξοδα είναι τόσα πολλά πια, είναι δυσβάσταχτα.
Πες μου λίγο την αλήθεια, δεν έχεις βαρεθεί να σε κυνηγάνε οι παπάδες;
Όχι πια. Στεναχωριέμαι πια. Έχω βαρεθεί να κράζουνε, είναι και πολλά μικροσυμφέροντα μέσα εκτός παπάδων που με στεναχωρούν και μου δείχνουν πόσο διεφθαρμένο είναι αυτό το κράτος. Έτσι λίγο στεναχωριέμαι γιατί δεν αλλάζει τίποτα σε αυτό το κόσμο, σε αυτή τη χώρα. Κάτι προσπαθούν η νέα γενιά, αλλά νομίζω είναι που έχει φύγει στο εξωτερικό πια. Σε λίγο θα μείνουμε μόνο οι παλιάς κοπής που λέμε. Και δεν έχω πρόβλημα να είναι κάποιος πνευματικός άνθρωπος, ένας πνευματικός άνθρωπος μπορεί να μου δώσει κάτι. Αλλά όταν η θρησκεία γίνεται πιόνι μερικών ανθρώπων και εμπορευματοποιείται θα με βρει αντίθετο. Άμα ήσουνα πνευματικός άνθρωπος και είχες επαφή, φιλοσοφικά ας πούμε, θα έλεγα “γιατί όχι ρε φίλε; Θα μπορούσε να μου δώσει κάτι” ας πούμε. Οποιαδήποτε θρησκεία κι αν είναι αυτή. Όταν γίνεται μέσα και επάγγελμα, όχι βέβαια. Τον φόβο δεν τον κάνουμε επάγγελμα.
Ναι, ήτανε πάλι εκεί που λες ότι είχανε ησυχάσει, πάλι προχθές, τα ίδια.
Ξέρεις κάτι, εγώ αυτή τη φορά έπαιξα, γιατί την άλλη φορά δεν έπαιζα γιατί ήμασταν και λίγο σκεπτικοί τώρα. Αυτό τώρα γίνεται συνέχεια και συνεχίζουμε υπέρ της ελευθερίας της δημιουργίας και της σκέψης. Διότι βλέπω ότι χάνουμε σιγά σιγά. Δηλαδή οι άνθρωποι οι υγιείς που σκέφτονται κάτι διαφορετικό, αρχίζουν και συντηρητικοποιούνται. Και ο λόγος είναι η παγκόσμια κατάσταση και η φοβία που υπάρχει. Βλέπουμε μια συντηρητικοποίηση παγκοσμίως και αυτό θα οδηγήσει, φοβάμαι, σε άσχημα πράγματα.
Δεν μιλάει ο κόσμος, δεν αντιδράει καθόλου σε τίποτα. Το συζητάμε μεταξύ μας και αυτό. Κάποια δράση δεν γίνεται.
Δεν υπάρχει πια δράση. Και αυτό γίνεται γιατί υπάρχουν πια τα ρομπότ, είναι ψηφιακά όλα. Πως θα κάνεις δράση; Έχουμε χάσει. Έχουμε μπει σε ένα καβούκι, μας χώσανε, τώρα το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να γράφουμε λίγο μουσική και να λέμε κάτι με τη μουσική μας και ως εκεί. Και ως εκεί κιόλας, γιατί άμα θέλουν με ένα πάτημα κουμπιού σε κάνουν ban και τελείωσες, καληνύχτα. Οπότε αυτό εννοώ “χάσαμε”. Αλλά δεν σταματάμε να ονειρευόμαστε ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μας ειδικά. Και φυσικά, ένα πιο ελεύθερο μέλλον.
Ναι. Μου είχε κάνει εντύπωση, δεν το λέω ως καλό ή κακό, ότι ενώ έχεις παίξει και έχεις περιοδεύσει κατά τα έτη με τους πάντες, δεν έχεις καλεσμένους στους δίσκους σου. Δηλαδή δεν έχεις πιάσει μεγάλο όνομα. Έχεις πολλούς καλεσμένους, έχεις βάλει την Galas, που είναι κάτι άλλο κάτι διαφορετικό, έχεις βάλει τον Alan από τους PRIMORDIAL που είναι οικογένεια, δεν πιάνεται. Από εκεί και πέρα, πως και δεν το κάνεις;
Πιο πολύ θα ήθελα να είναι φίλος μου αυτός με τον οποίο συνεργάζομαι. Και να μου δώσει κάτι το οποίο δεν θα μπορούσα να το δώσω εγώ. Δεν θα ‘θελα να χρησιμοποιήσω για selling point κάποιον πολύ γνωστό. Διότι μπορώ να κάνω την ίδια δουλειά με κάποιον που δεν είναι γνωστός και κάποιος που μπορεί να ανεβάσει το κομμάτι ένα βήμα παραπάνω από αυτό που μπορώ να κάνω εγώ. Γιατί είμαι καλός κάπου, κάπου δεν είμαι καλός. Οπότε η αλληλοβοήθεια και η αλληλεγγύη πολλές φορές, βοηθάει. Και αυτή τη βρίσκω μόνο από φίλους μου καλλιτέχνες.
Το ‘χουμε συζητήσει και το έχουμε ξανασυζητήσει αυτό το πράγμα, το ξαναλέμε και με αυτό το δίσκο. Πόσο περιοριστικό είναι πια το γεγονός ότι, το ξαναλέω, δημιούργησες το “ROTTING CHRIST metal”; Νιώθεις εγκλωβισμένος σε ένα στυλ το οποίο εσύ δημιούργησες;
E, ναι, διότι μετά από 15 δίσκους λέει “ακούγονται μερικά πράγματα ίδια”. Ναι, λογικό είναι να ακούγονται ρε παιδιά τα ίδια, εδώ οι MOTORHEAD και οι AC/DC κάνανε καριέρα με ένα κομμάτι, ένα ρυθμό. Δεν το λέω με κακία, είναι από τις αγαπημένες μου μπάντες, υπ’ όψιν. Είναι από τις αγαπημένες μου μπάντες γιατί μου αρέσει αυτό το στυλ. Οπότε κάποια στιγμή κι εγώ θα ανακυκλωθώ, το κάνω λιγάκι στους τελευταίους δίσκους, αλλά ακόμα δίνω και κάτι διαφορετικό. Κάτι ανανεωτικό, γιατί μου αρέσει η ανανέωση. Ας πούμε είναι οι χορωδίες πολύ, είναι πιο grande, αν και σε αυτό το δίσκο είπα “άστο Σάκη, είναι η νέα γενιά που πρέπει να το κάνει αυτό”. Δηλαδή εγώ έχω ρισκάρει πάρα πολύ, έχω περάσει διάφορα στάδια. Έχω περάσει διάφορα στάδια πειραματιζόμενος με όλο αυτό. Είμαστε τουλάχιστον τέσσερις εποχές. Είπα να κάνω έναν καλό δίσκο.
Εσύ και ο Vivaldi ρε φίλε! (γέλια)
Είπα “ας κάνω ένα δίσκο που να είναι καλός”. Να περάσει κάποιος και να μου πει “Σάκη, τον άκουσα όλο, τα κατάφερα (κανείς δεν ακούει ολόκληρο δίσκο, σπάνια ακούνε) και έχει καλά κομμάτια”. Αυτό θα ‘θελα να σου πω πλέον. Ας αφήσω τη νέα γενιά να αλλάξει τον κόσμο. Εμείς ό,τι μπορέσαμε, κάναμε. Δεν ξέρω άμα αλλάξαμε τον κόσμο, αλλάξαμε τον εαυτό μας τουλάχιστον.
Ναι. Είναι προφανές, για όσους γνωρίζουμε και κινούμαστε στο χώρο ότι οι τελευταίοι σου δίσκοι είναι μακράν οι πιο εμπορικοί. Έχουν τη μεγαλύτερη διείσδυση στο κόσμο, μακράν των προηγούμενων. Αυτό να το τονίσουμε, εμείς εδώ έχουμε μια άλλη εικόνα για τους ROTTING CHRIST. Είναι πολύ πιο αυστηρή από τη μια και από την άλλη, ζεις και κυκλοφορείς δεν κρύβεσαι, πάντα υπάρχεις, πάντα κάποιος θα σε δει, λέμε “γιατί δεν παίζουν όπως το “Triarchy…”;” “γιατί δεν παίζουν όπως το “Non serviam”;”. Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι α) Αυτό πέρασε και β) Αυτή τη στιγμή οι ROTTING CHRIST, έχουν πάει κάπου αλλού.
Κοίταξε, έχουν πάει κάπου αλλού, σεβόμενοι το παρελθόν τους και νομίζω ότι οι ROTTING CHRIST αυτή τη στιγμή, όπως είπες οι τελευταίοι δίσκοι έχουν ανοίξει κοινό πάρα πολύ μεγάλο σε χώρες που δεν τους ξέρανε. Δηλαδή το “Triarchy…” μπορεί ή το “Non serviam” εδώ πέρα να είναι μεγάλο, αλλά στην Αμερική δεν είναι. Και η Αμερική είναι η νούμερο ένα μας αγορά. Όσο κι αν σου φαίνεται παράξενο, άμα δεις τα streams. Είναι με διαφορά η μεγαλύτερη αγορά, όπως και μετά είναι η Γερμανία, μετά είναι η Σκανδιναβία. Κάπου στη μέση είναι και η Ελλάδα, την οποία, τη σεβόμαστε γιατί είμαστε από εδώ, αλλά μην ξεχνάμε ότι και οι ROTTING CHRIST είναι και μια μπάντα η οποία περιοδεύει, παίζει και καλώς ή κακώς η νέα γενιά θα πάρει τους τελευταίους δίσκους, όσο και αν σου φαίνεται παράξενο.
Καθόλου. Δεν μου φαίνεται καθόλου παράξενο γιατί το βλέπεις από τα νούμερα. Υπάρχουν νούμερα αποτυπωμένα. Και εσύ πολύ καλά ξέρεις και το merchandise σου τι δίνει.
Βλέπω μερικές μπάντες που πάνε να παίξουν όπως τα παλιά, εμένα δεν με αγγίζει διότι αυτό είναι αναμνήσεις. Είναι αναμνήσεις μιας εποχής, τις οποίες περάσαμε, τις ζήσαμε και είναι εκεί. Όταν θέλεις να ξαναγίνεις πάλι 20 χρονών, δεν θα μπορώ πρώτα απ’ όλα να το στηρίξω. Όλα στην τσίτα, όλα τρέλα, θα μείνουμε! Δεν μπορούμε πια. Οπότε προσπαθώ να είμαι ειλικρινής με το κόσμο, είναι πολύ σημαντικό.
Θεωρείς ότι το “Primal resurrection” είναι ένας φόρος τιμής στο “Non serviam”;
E, φυσικά! Και αρκετά κομμάτια μέσα. Έχει στοιχεία μέσα από το “Triarchy…”, από το “Non serviam”
Αυτός είναι και ο λόγος που το έβαλες bonus track;
Ναι. Ήθελα να γράψω μερικά πράγματα, έτσι ελεύθερα, χωρίς άγχος και να μου πει κάποιος “ναι ρε φίλε, άκουσα δύο τρία κομμάτια που μου αρέσανε”. Μεγάλη υπόθεση στην εποχή μας, έτσι δεν είναι;
To εκτίμησα πάρα πολύ ότι το έβαλες ως bonus track.
Όπως και το “All for one” είναι επηρεασμένο από το “Thy mighty contract”
Αυτά λοιπόν τα επί τούτου, τα έβγαλες από το δίσκο γιατί ήταν διαφορετικού κλίματος, αλλά είναι και ένα tribute στους παλιούς δίσκους, του τύπου “πάρτε και εσείς οι old school-άδες” ας πούμε.
Δεν έχει τη ταχύτητα που είχε. Δεν μπορούμε πια να στηρίξουμε την ταχύτητα διότι μεγαλώνουμε και πρέπει να είμαστε και ειλικρινείς με τον κόσμο, εντάξει; Δεν μπορούμε να βλέπουμε τώρα μπάντες 60 χρονών να λένε “είμαστε πιο evil από ποτέ”, τι πιο evil είσαι; Προφανώς έχεις προβλήματα υγείας, προφανώς έχεις υποχρεώσεις της καθημερινότητας, δεν έχεις τον ελεύθερο χρόνο και τον τσαμπουκά που είχαμε παλιά. Οπότε θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, αλλά σίγουρα σεβόμαστε αυτό που ήμασταν.
Το εκτίμησα πάρα πολύ αυτό το πράγμα, αυτή τη κίνηση. Τώρα το συμβόλαιο σας λήγει με την Season Of Mist με αυτό το δίσκο. Είσαι σε μια φάση που σκέφτεσαι αν περνάει η μπογιά σου;
Φυσικά και σκέφτομαι πιο πολύ αν αξίζει να βγάλω νέο δίσκο. Δηλαδή δεν θα ‘θελα, να καταντήσω σαν αυτές τις μπάντες, οι οποίες βγάζουν δίσκο (μεγάλες μπάντες) συχνά, ώστε να κάνουν περιοδεία. Το θέμα μουσικής είναι πολύ σημαντικό για μένα. Να είμαι καθαρός και να φύγω με ψηλά το κεφάλι. Σίγουρα θα βγάλω κανα-δύο δίσκους άμα έχω ακόμα έμπνευση. Αλλά θα ‘θελα να είναι “κάτι”, κατάλαβες; Θα δούμε. Θα αντέξω; Θα μπορέσω στην εποχή που ζούμε τώρα;
Δεν είναι τυχαίο ότι η νέα, η τελευταία φάση των ROTTING CHRIST, ξεκίνησε όταν πήγατε στη Season Of Mist με το “Theogonia”. Κάνω εγώ τώρα, μια υπόθεση, διότι τέτοιος είμαι! Εάν φύγεις λέω εγώ από την Season Of Mist, μπορείς να το δεις σαν ένα εφαλτήριο για να κάνεις κάτι διαφορετικό;
Ναι, μπορώ να το δω. Αλλά δεν ξέρω αν θα μπορώ να το στηρίξω. Αυτό είναι. Θέλει πάρα πολλή δουλειά το κάτι διαφορετικό. Καταρχάς πρέπει να αλλάξεις. Πρέπει να αλλάξεις τρόπο ζωής. Όταν πήγα στη Season Of Mist, άλλαξα τρόπο ζωής. Γεννήθηκε η πρώτη κόρη μου, είδα τη ζωή διαφορετικά, άρχισα να δουλεύω πολύ πιο επαγγελματικά, έβαλα πράγματα κάτω. Τώρα, σε αυτή την ηλικία που βρίσκομαι, σίγουρα μουσική θα γράψω, δίσκους και τα λοιπά. Αλλά θα μπορούσε να είναι εφαλτήριο για κάτι καινούργιο που να το στηρίξω; Μπορεί και ναι, γιατί έχω τη τρέλα και την δύναμη. Η τρέλα δεν φεύγει. Εκτός άμα σου πει ο γιατρός “μεγάλε, δεν μπορείς να παίξεις άλλο”. Υπάρχουν και αυτά στη ζωή.
Παίζεις στο Λυκαβηττό. Τι στο διάολο άλλο έχει μείνει να κάνεις στην Ελλάδα τουλάχιστον; Στο Μέγαρο Μουσικής;
Όχι εκεί δεν θέλω να παίξω, γιατί δεν θα το εκτιμήσει ο κόσμος. Όχι που θα ‘ρθει, γενικά. Παίζω Λυκαβηττό για 35 χρόνια, μια συναυλία μεγάλη θα έλεγα. Δεν ξέρω τώρα, η νέα γενιά δεν τον γνωρίζει τον Λυκαβηττό. Πρέπει να τον γνωρίσει.
Έχει να γίνει πλάκα-πλάκα πολλά χρόνια. Και πολλοί πιτσιρικάδες δεν ξέρουνε.
Ναι, διότι είχε κλείσει. Είχε κλείσει ο Λυκαβηττός. Ακριβώς, θα ‘θελα να γνωρίσουν πιο πολύ γιατί θεωρώ το μέρος υπέροχο και θα ‘θελα ο κόσμος, η νέα γενιά να γνωρίσει ένα υπέροχο μέρος. Με θέα την Αθήνα και κοντά στην αρχαία Αθήνα. Έχουμε περάσει τρομερές στιγμές εκεί πέρα. Ελπίζω να επαναληφθούν και για τη νέα γενιά.
Solo δίσκο δεύτερο σκέφτεσαι να γράψεις;
Ναι. Το δουλεύω λίγο γιατί μου αρέσει να γράφω μουσική και μόνο. Δεν έχω κάποιους στόχους. Ο στόχος μου είναι να προσφέρω μουσική και να μπορέσω να φτιάξω κάποιου τη μέρα ακούγοντάς το. Τίποτα άλλο.
Δε μου λες, πριν τελειώσουμε, αν έγραφες ένα γράμμα τώρα στον μικρό Σάκη, τι θα του έγραφες;
Ξανακάντο! Έχει πλάκα! Κάντο, ακολούθησε τα όνειρα σου, δώστα όλα και βάλε πιο πολύ το πνεύμα παρά την ύλη. Μόνο έτσι θα τα καταφέρεις. Αλλιώς δεν πρόκειται. Είναι δύσκολες εποχές για πρίγκηπες. Αυτό θα έλεγα, αν ξεκίναγα τώρα. Δεν ξέρω όμως αν θα κατάφερνα να είμαστε άφραγκοι για 15 χρόνια. Να κοιμόμουνα σε παγκάκια ή να πηγαίναμε σε περιοδείες με βάρκα την ελπίδα. Γιατί εδώ έχουν αλλάξει οι εποχές, εντάξει; Τότε ο κόσμος ήταν πιο ανοιχτός, πιο ελεύθερος και μπορούσαμε να βρούμε πιο πολλά πράγματα μεταξύ μας και να τη βγάλουμε και έτσι.
Τώρα δεν ξέρω αν θα τα κατάφερνε η κόρη μου ή τα παιδιά, η νέα γενιά που έρχεται να ρισκάρει. Σίγουρα θα το έλεγα ξανακάντο γιατί ήταν τρομερό, είχε πλάκα, με τις δυσκολίες. Με έκανε αρκετά δυνατό σαν άνθρωπο στις δυσκολίες και με έκανε και προσγειωμένο. Διότι ήμουνα στο δρόμο. Είδα τη πλευρά τη δύσκολη του ανθρώπου γιατί άμα δεν ταξιδέψεις δεν τη βλέπεις. Την ακούς από όλα τα κανάλια και τα ραδιόφωνα, τα οποία ο καθένας εξυπηρετεί τα συμφέροντα του. Λοιπόν, είδα το κόσμο, είδα τις ανάγκες του κόσμου, γύρισα όλο το κόσμο και κατάλαβα ότι είμαστε όλοι λίγο πολύ το ίδιο.
Και τι από αυτά που έκανες, θα έλεγες “αυτό που έκανα ήταν βλακεία, ήταν εκ του αποτελέσματος λάθος”;
Να στο πω απλά. Τα συμβόλαια που υπέγραψα. Ή αυτό που λένε οι μεγάλες μπάντες “να πας σε ένα δικηγόρο”. Τι να πω, παραήμουνα ρομαντικός για να αντέξω στο σύστημα. Αλλά και πάλι νιώθω, αρκετά πλούσιος στη ψυχή μου. Διότι μετά από κάθε συναυλία βλέπω κόσμου που μου λέει “Σάκη, μου έφτιαξες τη μέρα” και αυτό ό,τι συναίσθημα πίσω. Τώρα, πιστεύω ότι κάτι κάνω με τα συμβόλαια, κάτι έχω μάθει. Μετά από 30 χρόνια, κάτι κατάλαβα.
Δεν μπορείς να τη γλυτώσεις και από το σύστημα πια. Και είναι μερικοί μου λένε “είμαστε εκτός συστήματος”, πως είστε; Όταν είναι ψηφιακά όλα; Όταν πας να σου βγάλουν βίζα και ξέρουν ακριβώς που ήσουνα χθες το βράδυ; Πως θα γίνεις εκτός του συστήματος; Όταν αν δεν έχεις social, δεν υπάρχεις, πως θα γίνεις εκτός του συστήματος; Πως θα βγάλεις μια μουσική; Οπότε ο κόσμος έχει αλλάξει, εύχομαι η νέα γενιά να βρει νέα πράγματα να τον κάνει καλύτερο.
Εμείς προσπαθήσαμε, δεν ξέρω τι καταφέραμε, να συνεχίσουμε να προσπαθούμε και με την ελπίδα ότι δεν θα καταντήσουμε γραφικοί, λέγοντας για τις αξίες της εποχής μας.
Σάκης Φράγκος
Απομαγνητοφώνηση: Γιάννης Σαββίδης
