Σε λίγες μέρες, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την ημέρα που «φτερούγισε» η ψυχή του Πατριάρχη του Επικού Heavy Metal, του συμπατριώτη μας Βασίλη Τσάμη (William J Tsamis). Το ποιος ήταν ο Τσάμης το έχουμε πει, γράψει, αναφέρει τόσο εμείς όσο και πολλοί απ’ όσους ασχολούνται με την καταγραφή της ιστορίας του Σκληρού Ήχου. Το τι σήμαινε, σημαίνει και θα εξακολουθήσει να σημαίνει η μουσική του, ειδικά για όλους εμάς τους Έλληνες, είναι κάτι που δε μπορεί να αποδοθεί με λέξεις ούτε γραπτά, ούτε προφορικά. Ο Τσάμης δεν έμοιαζε με κανέναν άλλον μουσικό της εποχής του και κανείς μετά απ’ αυτόν δεν κατάφερε να του μοιάσει. Το συνθετικό του ταλέντο, που ήταν ικανό να δημιουργήσει τόσο ξεχωριστά, αειθαλή αριστουργήματα στο πεντάγραμμο, ήταν κάτι παραπάνω από μοναδικό. Είχε δημιουργήσει τον δικό του κόσμο, ανήκοντας εκεί και μόνον εκεί.
Η δισκογραφική εταιρεία Pitch Black Records, για να τιμήσει τη μνήμη του, συγκεντρώνει μερικούς από τους καλλιτέχνες που λάτρεψαν τη μουσική του εκλιπόντος και κυκλοφορεί το tribute album “A Crack in the Sky – A Tribute to William J Tsamis” στις 13 Μαΐου, ανήμερα της επετείου της συμπλήρωσης ενός έτους από τον θάνατό του. Με την έγκριση του ιδίου του Mark Zonder, «Διόσκουρου» του Τσάμη όλα αυτά τα χρόνια των WARLORD, ο οποίος και το προλογίζει, το “A Crack in the Sky” περιλαμβάνει ολοκαίνουργιες διασκευές, τις οποίες δεν έχουμε ακούσει πουθενά ξανά, τόσο σε τραγούδια του Πολέμαρχου, όσο και σε τραγούδια των LORDIAN GUARD και LORDIAN WINDS. Δεκάξι (16) μουσικοί/συγκροτήματα, φερέλπιδες νέοι, «φτασμένοι» ήρωες, βετεράνοι της σκηνής ως και συνεργάτες του εκλιπόντος, ενώνουν τις δυνάμεις τους αποδεικνύοντας με την συμμετοχή τους τον επιδραστικό ρόλο που έπαιξε και συνεχίζει να παίζει η μουσική του Τσάμη, στο παγκόσμιο Heavy Metal.
Οι Σάκης Νίκας και Δημήτρης Τσέλλος άκουσαν το album, παρουσιάζουν τις διασκευές που το απαρτίζουν μια προς μια, εξιστορούν μικρές, άγνωστες ίσως ιστορίες γύρω από το κάθε τραγούδι και συνομιλούν με το αφεντικό της Pitch Black Records, Φοίβο Παπαδόπουλο.
“One by one, to the swords, to the guns…”
Φοίβο, μίλησε μας λίγο για το tribute. Ποιος είχε την ιδέα και πότε ξεκίνησε ουσιαστικά η όλη διαδικασία προετοιμασίας του;
Η ιδέα ήταν δική μου και ήταν από τα πρώτα πράγματα που μου ήρθαν στο μυαλό, αμέσως μετά τα δυσάρεστα νέα της απώλειας του Τσάμη. Μου ήρθε εντελώς φυσιολογικά και αμέσως ήξερα ότι έπρεπε να γίνει και ότι ήθελα οπωσδήποτε να το κάνω. Ξεκίνησα να δουλεύω το όλο project γύρω στις αρχές του περασμένου Ιουνίου.
Ποιος ήταν υπεύθυνος για την επιλογή των συγκροτημάτων και ποιος είχε την τελική επιλογή για το ποια τραγούδια θα συμπεριληφθούν στο project;
Υπεύθυνος ήμουν αποκλειστικά εγώ, αν και για την επιλογή των τραγουδιών το είχα αφήσει «ελεύθερο» στα συγκροτήματα να επιλέξουν τα τραγούδια που οι ίδιοι προτιμούσαν. Δεν ήθελα ούτε στο παραμικρό να προσπαθήσω να επιβάλω εγώ κάποια τραγούδια. Τους ζήτησα βέβαια να στείλουν όλοι μια λίστα με τα 3-4 τραγούδια που θα ήθελαν (σε σειρά προτίμησης) και ακολούθως έκανα μια ταξινόμηση βάσει των προτιμήσεων του καθενός. Το μόνο άλλο είναι ότι είχα αποφασίσει από την αρχή ότι η συλλογή δεν θα έπρεπε να αποτελείται μόνο από κομμάτια WARLORD και έτσι ζήτησα από όλους να σκεφτούν και την πιθανότητα για τραγούδια LORDIAN GUARD.
Υπήρχαν τραγούδια που δεν μπήκαν στο tribute για διάφορους λόγους; Αν ναι, υπάρχει περίπτωση να δουν το φως της ημέρας σε κάποια επανέκδοση;
Όχι, δεν υπάρχουν τραγούδια που να έμειναν έξω. Υπήρξαν 1-2 προτάσεις για να συμπεριληφθούν τραγούδια τα οποία όμως είχαν κυκλοφορήσει ξανά στο παρελθόν αλλά είπα όχι, καθώς προτιμούσα η συλλογή να αποτελείται αποκλειστικά και μόνο από νέες ηχογραφήσεις.
Το tribute είναι επίσημο και φέρει την έγκριση του ίδιου του Mark Zonder. Αλήθεια, πέρα από την έγκρισή του, ποιος ήταν ο ρόλος του Zonder στο όλο project; Άκουσε τα κομμάτια νωρίτερα; Πρότεινε κάτι διαφορετικό; Απέρριψε, ίσως, κάποια από αυτά;
Με τον Mark Zonder είχαμε επαφή από παλιά και ήδη γνώριζε για την Pitch Black. Λόγω όμως και της πολύ καλής μου σχέσης με τον Νικόλα Λεπτό, ήξερε ότι αυτός και το management των WARLORD μπορούσαν να με εμπιστευτούν. Να αναφέρω εδώ ότι εκτός από τον ίδιο τον Zonder, ενεργό ρόλο είχε και ο Giles Lavery ο οποίος είναι ο manager των WARLORD (όπως και του Zonder). Και οι δυο τους ήταν πολύ θετικοί σε όλα όσα τους παρουσίαζα κατά καιρούς και πραγματικά δεν υπήρξε το παραμικρό, που να τους βρήκε αντίθετους.
Ποιος επιμελείται της παραγωγής και ποιος του εξωφύλλου;
Το εξώφυλλο είναι σχεδιασμένο από τον Γιάννη Νάκο, κάθε σχήμα ανέλαβε την παραγωγή στο κομμάτι που του αντιστοιχούσε, ενώ η τελική εποπτεία στην παραγωγή και το mastering έγιναν από τον σπουδαίο Arthur Rizk.
Πολλοί από εμάς που μεγαλώσαμε με τη μουσική του Bill Tsamis θεωρούμε ότι το συγκεκριμένο tribute αποτυπώνει σε μεγάλο βαθμό το όραμά του και αποτελεί πράγματι τιμή για το όνομά του. Ποια είναι η δική σου άποψη;
Ευχαριστώ για το σχόλιο και πραγματικά ελπίζω το ίδιο να αισθανθούν όλοι, γιατί ουσιαστικά το tribute από έναν απλό οπαδό φτιάχτηκε. Πρόκειται για ένα project το οποίο υλοποιήθηκε με πολλή αγάπη, πάθος και μεράκι και ελπίζω να μπορεί εύκολα να το διακρίνει κάποιος αυτό, όταν το πάρει στα χέρια του. Ο Τσάμης είχε δηλώσει επανειλημμένα στο παρελθόν ότι η αγάπη και ο ενθουσιασμός που αντλούσε από τους οπαδούς του τον έκαναν πραγματικά ευτυχισμένο και δεν θα μπορούσε να ζητήσει κάτι περισσότερο. Και πραγματικά, αισθάνομαι ότι το tribute αυτό «ξεχειλίζει» από αγάπη αφού πέρα από τις εξαιρετικές και γεμάτες πάθος εκτελέσεις, είναι και τα λόγια που ζήτησα από κάθε συγκρότημα να γράψουν για τον Τσάμη στα liner notes. Και όχι μόνο τα συγκροτήματα αλλά και κάποιοι «ειδικοί προσκεκλημένοι» στους οποίους αποτάθηκα ζητώντας κι από αυτούς λίγα λόγια όπως οι Brian Slagel, Joacim Cans, Jack Starr, Rick Anderson και άλλοι. Υπάρχει βέβαια και ο πρόλογος του Mark Zonder. Μάλιστα είναι τόσο σημαντικά θεωρώ τα liner notes του συγκεκριμένου album που την ημέρα κυκλοφορίας του θα διατεθούν εντελώς δωρεάν στην ιστοσελίδα της Pitch Black σε digital μορφή για να τα «μετροφυλλίσει» ή να τα κατεβάσει ο οποιοσδήποτε ασχέτως αν έχει αγοράσει το tribute ή όχι. Προσωπικά, το όλο project, εγώ το νοιώθω ως το ελάχιστο που θα μπορούσε να γίνει ως ένδειξης εκτίμησης, θαυμασμού και αγάπης προς τον Τσάμη και ελπίζω ότι θα το… χαρεί όπου κι αν βρίσκεται τώρα. Έχω και μια μικρή προσδοκία – ότι μελλοντικά θα ανακαλύψουν το συγκεκριμένο tribute νέα παιδιά και ακούγοντας το και διαβάζοντας τα liner notes θα τους δοθεί το έναυσμα να ψάξουν και να ανακαλύψουν τα αυθεντικά κομμάτια.
Πως και δεν υπάρχει διασκευή στο “Deliver Us From Evil”;
Ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση γιατί είναι κάτι που θέλω πραγματικά να το ξεκαθαρίσω. Το “Delivers Us From Evil” αποτελεί για εμένα ένα ιδιαίτερο κομμάτι, έχω μεγάλη τρέλα μαζί του για πολλούς και διάφορους λόγους. Είναι ίσως το αγαπημένο μου από τις συνθέσεις του Τσάμη και το έχω συνδεδεμένο με τόσα πολλά, από τα εφηβικά μου χρόνια μέχρι και πιο πρόσφατα ακόμη. Άνετα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα κορυφαία αγαπημένα μου κομμάτια, όχι μόνο του Τσάμη αλλά γενικά όλων των εποχών και από όλα τα φάσματα μουσικής. Συνειδητά λοιπόν επέλεξα να μην συμπεριληφθεί (αν και 1-2 συγκροτήματα το είχαν ζητήσει αλλά όχι ως πρώτη επιλογή) γιατί πολύ απλά θεωρώ ότι πρόκειται για μια από εκείνες τις περιπτώσεις που κάποια πράγματα είναι καλύτερα να τα αφήνουμε όπως είναι χωρίς να τα αγγίζουμε. Ήθελα όμως, έστω και με κάποιο τρόπο να «υπάρχει» στη συλλογή. Και κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα να ζητήσω από τον φίλο Σωκράτη (Λεπτό) να φτιάξει κάτι το οποίο τελικά εξελίχτηκε σε ένα πανέμορφο outro.
Τέλος, θα ήθελα να μας πεις ποιες είναι κάποιες από τις αναμνήσεις σου από τον Bill Tsamis και τους WARLORD γενικότερα;
Είναι αμέτρητες, τόσο οι αναμνήσεις όσο και τα συναισθήματα που μου είναι πολύ δύσκολο να τα βάλω όλα μαζί ή έστω να μπορέσω σκεφτώ τα πιο σημαντικά. Θυμάμαι σίγουρα την πρώτη φορά που πήρα στα χέρια μου την κασέτα του “Deliver Us” και πάτησα το play κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’80 ή αρχές του ’90. Μαγνητίστηκα αμέσως και “that was it” που λέμε! Άρχισα μανιωδώς να ψάχνω οτιδήποτε σχετικό με WARLORD και με τον Τσάμη και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, είχα μαζέψει τα πάντα και έγινα φυσικά φανατικός οπαδός! Θυμάμαι ακόμη κάτι καλοκαιρινά metal parties σε παραλίες όπου όλοι με ρωτούσαν αν είχα μαζί μου εκείνη την κασέτα (φυσικά και την είχα)! Κάτι που σημειώνω και στα liner notes σε ένα προσωπικό μου σημείωμα, είναι ότι η εισαγωγή του “Deliver Us From Evil” ήταν η αιτία να «πεισθώ» τελικά (και δεν το μετανιώνω) να αρχίσω μαθήματα κιθάρας με κλασσική (ο καυγάς πάντα με τους γονείς μου ήταν γιατί ήθελα να ξεκινήσω απευθείας με ηλεκτρική). Επίσης, κάτι που μόνο πολύ αργότερα το συνειδητοποίησα, ήταν η επιρροή του σε «συνθετικό» επίπεδο σε κάποια από τα κομμάτια της παλιάς μου μπάντας (DIPTHERIA). Αρκετά χρόνια αργότερα λοιπόν, συνδεθήκαμε με τον Τσάμη διαδικτυακά και ανταλλάζαμε κουβέντες κατά καιρούς ενώ κάποιες φορές ανταλλάζαμε ευχές αστειευόμενοι καθώς έχουμε την ίδια ημέρα γενεθλίων! Ήταν ένας πολύ down to earth άνθρωπος, εξαιρετικά ευγενικός και καλοσυνάτος. A real gentleman! Συναντηθήκαμε τελικά τον Απρίλιο του 2013, πριν τη συναυλία των WARLORD στην Αθήνα και ήταν τότε μάλιστα που του έδωσα κάποια CD με κυκλοφορίες της Pitch Black όπου συμμετείχε ο Νικόλας Λεπτός και για τις οποίες είχαν προηγηθεί κάποιες συζητήσεις μεταξύ μας, καθώς ενδιαφερόταν τότε να τσεκάρει οτιδήποτε σχετικό με τον Νικόλα. Όσο για εκείνο το live… ήταν πραγματικά εμπειρία ζωής! Απλά αξέχαστο.
ΤΗΕ SON(G)S OF A DREAM
- MIRROR – “Aliens”
Η διασκευή: Οι Κύπριοι είναι σε φοβερή κατάσταση και μετά το εκπληκτικό τους τελευταίο άλμπουμ, το δείχνουν με τούτη τη συμμετοχή. Μου άρεσε ιδιαίτερα το trick που κάνουν, μένοντας πιστοί στην αυθεντική εκδοχή του εν λόγω ύμνου, ενώ ταυτόχρονα προσεγγίζουν τον πιο σύγχρονο ήχο του “Rising out of the ashes”. Άνετη ερμηνεία στα φωνητικά, κιθάρα πολύ κοντά σε ηχόχρωμα σε αυτή του Τσάμη, ευφάνταστα τύμπανα… όλα όπως πρέπει, σε ένα από τα πιο δύσκολα WARLORD τραγούδια. Το επαναλαμβανόμενο effect με το ποτήρι που σπάει στη μέση περίπου του κομματιού, έχει τη δική του ιστορία, την οποία και θα μάθεις ξεφυλλίζοντας το booklet. Εύγε στο group.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Όλοι γνωρίζουν ότι ο Tsamis κατεύθυνε και όριζε κάθε νότα και μελωδική γραμμή όλων των συνθέσεων. Ωστόσο, όταν ο Rick Cunningham (Damien King II) ήρθε στο συγκρότημα, επέμενε να ηχογραφήσουν τις δικές του γραμμές φωνητικών για το “Aliens”. O Tsamis και ο Zonder τον άφησαν γνωρίζοντας ότι το αποτέλεσμα ήταν τραγικό…κάτι που παραδέχτηκε αργότερα και ο ίδιος ο Cunningham, o οποίος ζήτησε από τον Πατριάρχη να του υπαγορεύσει (!) κάθε μελωδική γραμμή των φωνητικών για το “Aliens”.
Σ.Ν - SUMERLANDS – “Lost and Lonely Days”
Η διασκευή: Η μια εκ των τριών υψηλοτέρων κορυφών τούτης της συλλογής. Όσο έχω το «φτυάρι» ανά χείρας, όταν κάποιος δοκιμάζει να διασκευάσει κάποια σύνθεση του Τσάμη και κυρίως τραγούδια σαν αυτό το απέθαντο αριστούργημα, άλλο τόσο ηρεμώ και ησυχάζω, σαν διαβάζω πως συγκροτήματα σαν τους SUMERLANDS καταπιάνονται με αυτά. Μια καταπληκτική, ξαναλέω, ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΗ, απόδοση του “Lost and Lonely Days”, με τους Arthur Rizk και John Powers σε ρεσιτάλ εξάχορδης μαεστρίας (η δισολία τους είναι μαγική σχεδόν όσο το πρωτότυπο solo), τον Brad Raub πολύ κοντά στο στυλ του εγκληματικά υποτιμημένου Dave Watry και τέλεια ερμηνεία από τον νεοφερμένο Brendan Radigan, γνωστού μας από τους διαλυμένους πια MAGIC CIRCLE και τους PAGAN ALTAR.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Ένα από τα πιο δημοφιλή και χαρακτηριστικά τραγούδια των WARLORD. Σίγουρα οι φανατικοί οπαδοί γνωρίζουν ότι πέρα από τις κλασικές εκτελέσεις στο 12άρι και στο “Cannons…”, υπάρχει και εκείνη με τον Joacim Cans στα φωνητικά που συμπεριλήφθηκε αρχικά στην ιαπωνική έκδοση του “Rising out of the ashes” και φυσικά στις εξαιρετικές επανεκδόσεις της High Roller Records.
Σ.Ν - STRAY GODS – “War in Heaven”
Η διασκευή: Βλέποντας το όνομα του group και γνωρίζοντας την ηχητική του κατεύθυνση, ομολογώ πως ανησύχησα. Δε μπορούσα να φανταστώ πως η άκρατη Maiden-ίλα των STRAY GODS θα μπορούσε να ταιριάξει σε μια σύνθεση του Τσάμη. Το αποτέλεσμα όμως ήταν αποστομωτικό. Φαντάσου την εκδοχή του κομματιού όπως είναι στο “Rising out of the ashes”, αλλά να συμμετείχαν στη σύνθεση και οι Dickinson/Smith, με τον Bruce (εννοείται) στη φωνή. Το σημείο με τα πολυφωνικά «ω-ωω» θυμίζει την ατμόσφαιρα του “Seventh son of a seventh son” και το ομολογουμένως τέλειο break στη μέση, είναι βγαλμένο θαρρείς από το “Somewhere in time”.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Οι περισσότεροι άκουσαν για πρώτη φορά αυτό το αριστούργημα στο πρώτο άλμπουμ των LORDIAN GUARD. Ωστόσο, ο Πατριάρχης είχε την ιδέα ήδη από τις πρώτες μέρες των WARLORD αφού το έπαιζαν στις πρόβες το 1980/81 στο “Warlord Palace”. Ο αρχικός τίτλος τότε ήταν “Achilles Revenge” και δεν είχε καμία σχέση με το κομμάτι που μπήκε αργότερα στο “Rising…”.
Σ.Ν. - TWISTED TOWER DIRE – “Mrs. Victoria”
Η διασκευή: Από τα πιο σκοτεινά και επιθετικά κομμάτια των WARLORD, σε μια πολύ καλή εκτέλεση από τους εξαιρετικούς Αμερικανούς metallers. Τόσο μουσικά όσο και ερμηνευτικά, δεν υπάρχουν περιθώρια για πειραματισμούς οπότε οι Dires μένουν όσο πιο κοντά γίνεται στο πρωτότυπο και τα καταφέρνουν περίφημα. Άντε, κυκλοφορήστε και τίποτα καινούργιο!
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Όταν ήταν πιτσιρικάς ο Tsamis, στη γειτονιά του ζούσε μία εκκεντρική γυναίκα που ήταν μόνιμα στον κόσμο της και την φοβόντουσαν λίγο τα υπόλοιπα παιδιά. «Το όνομα της δεν ήταν Victoria αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να είναι», είχε πει ο Πατριάρχης για τη γυναίκα αυτή. Αλήθεια, γνωρίζετε ότι στην πρώτη γραμμή των στίχων ακούμε τη φωνή του Τσάμη;
Σ.Ν. - CLAYMOREAN – “70,000 Sorrows”
Η διασκευή: Ένα από τα καλύτερα τραγούδια που έγραψε ο εκλιπών. Κατά την προσωπική άποψη του γράφοντος δε, το συγκλονιστικότερο τραγούδι στο heavy metal απ’ όταν το ημερολόγιο έδειξε τα 00s μέχρι σήμερα. Ναι, ΤΟΣΟ πολύ το αγαπώ. Λοιπόν, ενώ οι Σέρβοι είναι ικανοί και θα μπορούσαν να κάνουν κάτι καλό, το τραγούδι δεν τους ταιριάζει με τίποτα και αποτυγχάνουν παταγωδώς (σε διασκευές άλλων συγκροτημάτων είναι πολύ καλύτεροι, αποδεδειγμένα). Υπάρχουν κάποια κομμάτια που δεν τα αλλάζουμε για να βάλουμε τη δική μας άποψη και το “70,000 Sorrows” είναι ένα από αυτά. Έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά, που δε γίνεται να λείπουν ή να αλλαχθούν. Ένα συναίσθημα μεγαλοπρέπειας που πηγάζει από την ελληνική μουσική και τη βυζαντινή παράδοση, πολεμικά τύμπανα από τον Zonder, θεϊκή, χαμηλοβλεπούσα, λυρική ερμηνεία από τον Rick Anderson, μια αίσθηση συντριβής που σου αφήνει η κιθάρα του Τσάμη, ειδικά στο τελευταίο δίλεπτο του τραγουδιού και επιβλητικό μπάσο που βγαίνει ισότιμα μπροστά. Εδώ, δεν υπάρχει τίποτα από αυτά. Κρίμα, ήθελα κάτι καλό για αυτό το έπος…
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Από τα ομορφότερα τραγούδια του “The holy empire”. Αν σε κάποιους θυμίζει ατμόσφαιρα LORDIAN GUARD, δεν κάνουν λάθος καθώς η αρχική ιδέα του τραγουδιού ήταν για το τρίτο άλμπουμ των LORDIAN GUARD. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Τσάμη, έγιναν πολλές αλλαγές στο κομμάτι με πιο σημαντική, βεβαίως, την προσθήκη των απίστευτων τυμπάνων του Zonder.
Σ.Ν.
- ETERNAL CHAMPION – “Stygian passage”
Η διασκευή: Η καλύτερη διασκευή, με τον μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας μάλιστα, απ’ όσες ακούμε στον δίσκο. Μια απίστευτη εκτέλεση ενός τραγουδιού ασύλληπτης μαγείας (ειδικά από το “Lordian winds” demo), όπου φαίνεται η πολύ μεγάλη αξία των ETERNAL CHAMPION αλλά και η λατρεία τους προς τη μουσική του εκλιπόντος. Διατηρώντας τον πρωτότυπο, αναγεννησιακό, σχεδόν αιθέριο χαρακτήρα και το «σκοτάδι» του κομματιού, οι Τεξανοί μεταγγίζουν σε αυτό το επίσης δικό τους, μοναδικό, ξεχωριστό στυλ και δικαιώνουν περίτρανα εκτός από τους εαυτούς τους, όλους εμάς που τους θεωρούμε ένα από τα ποιοτικότερα σχήματα εκεί έξω, καθώς και ηγέτιδα δύναμη του χώρου. Extra credits στον Jason Tarpey, για την καλύτερη ερμηνεία της ως τώρα καριέρας του. Μακάρι να το ακούσουμε και «ζωντανά».
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Η πρώτη εκτέλεση του αριστουργήματος αυτού συναντάται πίσω στο μακρινό 1986 και στο project των LORDIAN WINDS με τον Rick Anderson (Damien King III) στα φωνητικά και τον Dave Watry (Archangel) στο μπάσο. Για τους μύστες εκεί έξω, το λογότυπο των LORDIAN WINDS σχεδιάστηκε από την Vidonne (γυναίκα του Τσάμη) στα early 90s για ένα παράλληλο live project με το ίδιο όνομα. Δεν πιστεύω να μπερδευτήκατε…
Σ.Ν. - ARRAYAN PATH (feat. Paolo Viani) – “The Rainbow”
Η διασκευή: Μετά το “Stygian passage”, η αμέσως πιο δύσκολη προσπάθεια. To υπέροχο “The Rainbow”, δεν το ακούσαμε όπως έπρεπε. Δεν πήρε ποτέ επίσημη μορφή. Δεν ήθελε ο αρχηγός, είναι η εξήγηση που δόθηκε, δεν πρόλαβε, θα πω εγώ. Γιατί ξέροντας το ασφυκτικό pressing όλων ημών των οπαδών μέσω αλληλογραφίας, μηνυμάτων, mails κλπ ώστε να μπει κάποια στιγμή σε έναν επίσημο WARLORD δίσκο και γνωρίζοντας πόσο μετρούσε η γνώμη μας, θεωρώ σχεδόν δεδομένο πως ίσως ακόμη και στον επόμενο δίσκο του group, να το βλέπαμε να φιγουράρει στο οπισθόφυλλο. Πόσο κακό ήταν το παιχνίδι της Μοίρας, με το «φευγιό» του Τσάμη. Έναν δίσκο WARLORD με τον Νικόλα Λεπτό στο μικρόφωνο θέλαμε, έστω έναν (το “The hunt for Damien” δε μετράει)… Ακούγοντας την εκδοχή των Κυπρίων σε τούτο το λατρεμένο τραγούδι, με τον Paolo Viani (ξέρουμε όλοι ποιος είναι) στην κιθάρα, κάνω τους απαραίτητους συνειρμούς και ένα «λυπημένο» χαμόγελο σχηματίζεται στο πρόσωπό μου. Ας είναι, έστω κι έτσι, αποδόθηκε δικαιοσύνη για ένα αιώνιο αριστούργημα.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Το χαμένο διαμάντι των WARLORD. Έτσι πάντα χαρακτηρίζαμε το κομμάτι αυτό οι φανατικοί οπαδοί της μπάντας. Και μπορεί ο Πατριάρχης να μην έτρεφε και ιδιαίτερη συμπάθεια σε αυτό («δεν θα το έβαζα ποτέ σε κάποιο άλμπουμ των WARLORD», έλεγε ο Τσάμης) αλλά εμείς το λατρεύουμε. Από τις μέρες του πρώτου demo των WARLORD και το μακρινό 1981.
Σ.Ν. - FORSAKEN – “Lucifer‘s Hammer”
Η διασκευή: Οι Μαλτέζοι θεοί του underground epic doom metal, ενώ διατηρούν την ατμόσφαιρα του αυθεντικού, φέρνουν το κομμάτι στα μέτρα τους και βγαίνουν νικητές. Όλοι τους ένας κι ένας σε απόδοση, ο Stivala στη φωνή κάνει εξαιρετική δουλειά, αλλά δε γίνεται να μη ξεχωρίσω τον Vukovic στην κιθάρα, ο οποίος πάει το κομμάτι «καρφί». Ιδιαιτερότητα; Υπάρχει, αφού η εισαγωγή είναι στα χνάρια της “And the cannons…” εκδοχής του τραγουδιού, ενώ το finale στα αντίστοιχα του “Deliver us”. Α, πέρασαν πέντε χρόνια από την «Πεντάτευχο», έλα να βλέπω κίνηση!
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Άλλο ένα κλασικό τραγούδι από τις πρώτες μέρες των WARLORD, αφού το έπαιζαν στις πρόβες χωρίς φωνητικά (όταν ακόμη οι WARLORD έψαχναν τραγουδιστή). Η πρώτη επίσημη κυκλοφορία του “Lucifer’s hammer” βρίσκεται στη συλλογή “Metal Massacre II” του Brian Slagel.
Σ.Ν. - FIREWÖLFE – “Battle of the living dead”
Η διασκευή: Καλά τα πάνε μουσικά οι Λύκοι, αλλά χάνουν στη φωνή. Βλέπεις, το κομμάτι αυτό μπορεί να το τραγούδησε πρώτη η Vidonne, αλλά ταυτίστηκε με την ερμηνεία του Joacim Cans στο “Rising out of the ashes”. Και μπορεί να του προσάπτουν ορισμένοι τα χίλια μύρια, αλλά σε κείνο το άλμπουμ ο Σουηδός ήταν παραπάνω από καλός. Αξιόλογο λοιπόν το αποτέλεσμα, λογικά βγήκε όσο καλύτερο γινόταν, αλλά…
(Δ.Τ)
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Το κομμάτι μπορεί να έγινε γνωστό από τους LORDIAN GUARD και αργότερα από τους WARLORD στο “Rising…” αλλά πρόκειται για μία από τις πρώτες συνθέσεις του Πατριάρχη. Περιλαμβάνεται στις πρόβες στο “Warlord palace” (1980/81) ενώ ο ίδιος ο Τσάμης είχε δηλώσει ότι έγραψε το βασικό riff το 1979!
Σ.Ν - STEEL SHOCK – “Child of the damned”
Η διασκευή: Όχι πως γενικά το υλικό των WARLORD/LORDIAN GUARD/LORDIAN WINDS είναι εύκολο, προς Θεού, αλλά κάποια τραγούδια είναι πιο επίφοβο να σε εκθέσουν. Και οι Ολλανδογερμανοί φίλοι μας, εκτέθηκαν. Η κιθάρα διασώζεται κάπως, αλλά rhythm section και κυρίως φωνητικά, είναι πολύ κατώτερα των απαιτήσεων και περιστάσεων. Σίγουρα η πιο αδύναμη στιγμή του album.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Μπορεί ο Jack Rucker (Damien King I) να έχει σημαδέψει για πάντα το “Child of the damned” με τα εξαιρετικά φωνητικά του αλλά πριν από αυτόν – κάπου στα τέλη του 1981 – ο Steve Fontaine είχε δοκιμαστεί από τους WARLORD για τη θέση του τραγουδιστή και μάλιστα τα είχε πάει περίφημα στο συγκεκριμένο τραγούδι (και στο “Winds of Thor”).
Σ.Ν - SOLITARY SABRED – “Black Mass”
Η διασκευή: Άλλη μια πολύ αγαπημένη μου μπάντα από το Νησί της Αφροδίτης. Αν με ρωτούσε κανείς ποιοι θα λάμβαναν μέρος στον εν λόγω δίσκο, τους SOLITARY SABRED θα τους είχα στα σίγουρα ονόματα. Όπως θα θεωρούσα πιθανότατη και την επιλογή του “Black mass” από τους ιδίους, αφού το κομμάτι αυτό προσφέρεται για συγκροτήματα με έντονο το θεατρικό στοιχείο. Τους δίνω εύσημα για το ότι «έφεραν» τον δικό τους ήχο στην αρχική σύνθεση, για το ότι ο Πέτρος Λεπτός στα φωνητικά δεν προσπαθεί να μιμηθεί τους Damien Kings (ειδικά τον Ι) αλλά τραγουδά με το δικό του στυλ, αρέσει δεν αρέσει αυτό, αλλά ο αρχικός μυστικισμός έχει αντικατασταθεί με μια «βαρβαρότητα» και δε ξέρω αν τελικά μου αρέσει αυτό, ή όχι. Καλά, μη δίνεις σημασία στις παραξενιές μου, πολύ καλά τα πήγαν.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Κατά δήλωση του Πατριάρχη, η βασική πηγή έμπνευσης πίσω από το συγκεκριμένο κομμάτι είναι η ταινία “The omen”. Η χαρακτηριστική φωνή στην αρχή ανήκει στον εκκεντρικό φίλο του Τσάμη και του Zonder, τον Bill Krysler. Ο ίδιος αφηγείται και την εισαγωγή του “Cannons…” και κάνει το υστερικό γέλιο στο “Mrs. Victoria”. «Ήταν ο δικός μας Orson Welles», συνήθιζε να λέει ο Πατριάρχης για τον Krysler.
Σ.Ν
- WOTAN – “Winds of Thor”
Η διασκευή: Οι WOTAN διασκευάζουν WARLORD (ή LORDIAN GUARD, αναλόγως ποια εκτέλεση προτιμά ο καθένας). Θα μπορούσα να σταματήσω εδώ και να μη γράψω κάτι άλλο. Δεν έχει σημασία αν σου αρέσουν ή όχι, τούτοι οι Ιταλοί θρύλοι του επικού metal έχουν το δικό τους ύφος και το μεταφέρουν στο “Winds of Thor”, κάνοντάς το να μοιάζει ακυκλοφόρητο έπος από το “Carmina Barbarica” ή το “Epos”. Αν η φωνή του Vanni Ceni είναι για σένα ένα από τα σημαντικότερα γνωρίσματα της σκηνής του επικού metal, θα γουστάρεις. Λες και βγήκε από χωριό Λομβαρδών το 650 μ.Χ ακούγεται.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Ποια εκτέλεση προτιμάτε αυτού του έπους; Προσωπικά πάντα θα μου «μιλάει» περισσότερο η εκτέλεση στο ντεμπούτο των LORDIAN GUARD παρά το γεγονός ότι ο Cans είναι συγκλονιστικός στο “Rising…”. To “Winds of Thor” ήταν το πρώτο τραγούδι στην demo κασέτα των WARLORD που ηχογραφήθηκε το 1981 και με την οποία έψαχναν να βρουν δισκογραφικό συμβόλαιο.
Σ.Ν - REFLECTION – “Winter Tears”
Η διασκευή: Οι ιστορικοί Έλληνες epic heavy/doomsters, σε μια πολύ δύσκολη επιλογή. Το τελικό αποτέλεσμα δείχνει τρία πράγματα: πρώτον, πόσο πολύ έχουν επηρεαστεί από τη μουσική του εκλιπόντος, όσο καλά και να το καλύπτουν, δεύτερον πόσο σωστά έπραξαν που αποφάσισαν να δώσουν στο κομμάτι έναν 100% REFLECTION ήχο και τρίτον πως αν είχαν αναλάβει κάποια άλλη σύνθεση, πιο κοντά στην ιδιοσυγκρασία τους, το αποτέλεσμα θα ήταν ακόμη καλύτερο (στο “Deliver us…” θα τους ήθελα εγώ). Πάντως καταλαβαίνεις σε ποιους ανήκει η διασκευή και χωρίς δελτίο Τύπου. Από την πρώτη νότα. Σπουδαίο αυτό.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Η… εμπορική στιγμή του “Deliver us”. Τιμή και δόξα στον μηχανικό ήχο Cornell Tannasey που «έπιασε» ακριβώς το όραμα του Τσάμη στην εναρκτήρια, πρώτη γραμμή των στίχων. Ο Rucker δεν μπορούσε να πιάσει ακριβώς τις νότες και ο Tannassey σκαρφίστηκε ένα κολπάκι (έπαιξε πιο αργά την μπομπίνα με τα ηχογραφημένα όργανα) προκειμένου ο Damien King I να «πατάει» πάνω στο σωστό τόνο.
Σ.Ν - GALAXY – “Penny for a poor man”
H διασκευή: Επικίνδυνο εγχείρημα. Το αυθεντικό κομμάτι ξεχειλίζει λυρισμού, τον οποίο προσπαθούν μεν να «πιάσουν» οι Αυστραλοί, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Και αυτό γιατί ένα μεγάλο μέρος του πηγάζει από την ερμηνεία του Damien King, ο οποίος είναι πολύ δύσκολος αντίπαλος για τον αγαπητό μας Philip T. King, που αντιμετωπίζει πρόβλημα. Μουσικά πάντως, πέραν του μικροφώνου, δεν τα πάνε άσχημα, τηρουμένων των αναλογιών.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Επανερχόμαστε στον Bill Krysler αφού αποτέλεσε και τη βασική πηγή έμπνευσης για το “Penny for a poor man”. Σύμφωνα με τον Τσάμη, ο Krysler ήταν ένας 50αρης τυπάκος που κορόιδευε το κράτος παίρνοντας επίδομα αναπηρίας (ψυχικής ασθένειας) ενώ ήταν υγιέστατος («απλώς λίγο εκκεντρικός»). Ήταν μεν φτωχός αλλά πάντα χαμογελαστός και αισιόδοξος…
Σ.Ν - COMET RIDER – “Soliloquy”
Η διασκευή: Το πιο «πονεμένο» τραγούδι των WARLORD, το πιο «πονεμένο» τραγούδι της συλλογής. Μουσικά καλό, αλλά με προβλημάτισαν λίγο δύο πράγματα: από τη μια η πιο σύγχρονη, power metal υφή, την οποία του προσδίδει η μπάντα και δε θεωρώ πως του ταιριάζει και από την άλλη η -σε αρκετά σημεία- «υπερβολική» και «σκληρότερη» του επιτρεπτού, ερμηνεία στα φωνητικά. Αξιόλογο πάντως ως τελικό αποτέλεσμα, σίγουρα θα αποκομίσει θετικά σχόλια.
Δ.Τ
Η ιστορία πίσω από το τραγούδι: Ο Πατριάρχης πάντα γούσταρε το συγκεκριμένο κομμάτι και θεωρούσε ότι είχε κάνει λάθος που δεν μπήκε στο “Deliver us”. Ξέρετε όμως ότι δεν γούσταρε καθόλου τα φωνητικά του Jack Rucker (στo demo) και του Rick Cunningham (στο “Cannons…”). «Ήταν άνευρα και χωρίς ψυχή», είχε πει σε συνέντευξή του. Όπως και να έχει το κομμάτι είναι αψεγάδιαστο και ο Τσάμης γράφει μερικούς από τους καλύτερους στίχους της καριέρας του.
Σ.Ν. - SOCRATES LEPTOS – “A crack in the sky” (Outro)
Η «φέρτε μου μαντήλι να κλάψω» εισαγωγή του “Deliver us from Evil”, μέσα από την κλασσική κιθάρα του κιθαρίστα των ARRAYAN PATH και κάποια διακριτικά πλήκτρα. Μελαγχολικό, αισθαντικό, ένα τέλειο finale για αυτήν την συλλογή, μόλις κέρδισε επάξια τον ίδιο ρόλο και για τις δικές μας συλλογές, αυτές που ακόμη και σήμερα φτιάχνουμε, συνεχίζοντας την παράδοση των κασσετοσυλλογών, ώστε να έχουμε πάντοτε μαζί μας τη μουσική του Τσάμη.
Δ.Τ
Επίλογος…
Αυτό ήταν το “A Crack in the Sky – A Tribute to William J Tsamis”. Σίγουρα, λαμβάνοντας υπόψη μας το μέγεθος του εκλιπόντος και τη μοναδική του καλλιτεχνική υπόσταση, η οποία πολύ δύσκολα μπορεί να αναπαραχθεί από τον οποιονδήποτε, το τελικό πρόσημο είναι παραπάνω από θετικό. Πέραν όμως της όποιας εκτελεστικής ικανότητας – δεινότητας όλων των συμμετεχόντων, με αυτό το άλμπουμ – φόρο τιμής, αφενός τιμάται η μνήμη ενός τεράστιου, σε αξία, καλλιτέχνη και παρουσιάζεται εκτός από τον μουσικό και ένα «κομμάτι» του ανθρώπου William J Tsamis, αφετέρου κάποιες από τις μπάντες των οποίων υπήρξε «οδηγός» και μέγιστη επιρροή, ίσως να εκπλήρωσαν μια υπόσχεσή τους και να αποχαιρέτησαν τον αγαπημένο τους μουσικό, όπως αυτές θα ήθελαν. Ένα είναι όμως απόλυτα σίγουρο και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης και «δευτέρων σκέψεων»: έναν χρόνο μετά, μέρα με τη μέρα, καταλαβαίνουμε όλοι μας, μουσικοί, συντάκτες, παραγωγοί, ακροατές, φίλοι στο σύνολό μας της μουσικής του, πόσο μας λείπει η κιθάρα και η στιχουργική πένα του Πατριάρχη του Επικού Heavy Metal.
“Tears for all the joy we had, tears for all the pain… These winter tears I’ll cry for you, until we meet again…”
Σάκης Νίκας – Δημήτρης Τσέλλος
